ΛΑΜΠΡΟΥ Κ. ΣΚΟΝΤΖΟΥ
Θεολόγου – Καθηγητοῦ
Ἡ πολυτάραχη εἰκονομαχικὴ περίοδος (726-843 μ. Χ.) ἀνέδειξε μιὰ πλειάδα ἁγίων ὁμολογητῶν στὴν Ἐκκλησία μας, οἱ ὁποῖοι ὁμολογῶντας τὴν σώζουσα πίστη της, ὑπέστησαν φοβερὰ μαρτύρια καὶ πολλοὶ ἀπὸ αὐτοὺς ἔχασαν καὶ αὐτὴ τὴ ζωή τους. Ἕνας ἀπὸ τοὺς μεγάλους ὁμολογητὲς αὐτῆς τῆς περιόδου ὑπῆρξε καὶ ὁ ἅγιος Νικηφόρος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως.
Γεννήθηκε στὴν Κωνσταντινούπολη τὸ ἔτος 758 ἀπὸ εὐγενεῖς γονεῖς, τοὺς ὁποίους διέκρινε ἡ εὐσέβεια καὶ ἡ προσήλωση στὴν Ὀρθοδοξία. Ὁ πατέρας του ὀνομαζόταν Θεόδωρος καὶ ἦταν βασιλικὸς γραμματέας καὶ νοτάριος στὸ Ἱερὸ Παλάτιο καὶ ἡ μητέρα του ὀνομαζόταν Εἰρήνη. Εἶχαν καὶ οἱ δυὸ τοὺς ὑποστεῖ σκληροὺς διωγμοὺς ἀπὸ τοὺς εἰκονομάχους αὐτοκράτορες, λόγῳ τῆς σύνταξής τους στὴν μερίδα τῶν Ὀρθοδόξων. Ὁ πατέρας του εἶχε ἐξορισθεῖ ἀπὸ τὸν Κωνσταντῖνο Ε’ τον Κοπρώνυμο (741-775) στὴν περιοχὴ Μύλασσα τῆς Καρίας καὶ μετὰ στὴ Νίκαια, ὅπου μετὰ ἀπὸ ἕξι χρόνια ταλαιπωρίας πέθανε ἐκεῖ ἐξόριστος.
Παρ’ ὅλες τὶς διώξεις τους, φρόντισαν νὰ δώσουν στὸ Νικηφόρο καλὴ ἐκπαίδευση. Μάλιστα φάνηκαν νωρὶς τὰ φυσικά του προσόντα καὶ οἱ ἱκανότητές του, ὥστε κλήθηκε στὸ παλάτι καὶ ἀνέλαβε βασιλικὸς γραμματέας, μετὰ τὸ θάνατο τοῦ φανατικοῦ εἰκονομάχου αὐτοκράτορα Κωνσταντίνου Ε’ (775), ἀπὸ τὴν Εἰρήνη τὴν Ἀθηναία. Ὅμως σύντομα παραιτήθηκε ἀπὸ τὴν ὑψηλή του θέση γιὰ νὰ ἱκανοποιήσει τὴν παιδικὴ ἐπιθυμία του, νὰ γίνει μοναχός.
Ἔτσι ἀποσύρθηκε σὲ κάποιο λόφο ἀπέναντι ἀπὸ τὸ Θρακικὸ Βόσπορο, ὅπου ἐκάρη μοναχὸς καὶ ἐπί κεφαλῆς μικρῆς ἀδελφότητα διῆγε τὸ βίο τῆς ἀσκήσεως καὶ τῶν ἀρετῶν.
Γρήγορα ἔγινε γνωστὴ ἡ φήμη του γιὰ τὶς ἀρετές του καὶ τὴν ἁγιότητά του. Γι’ αὐτὸ κλήθηκε νὰ διευθύνει ἕνα μεγάλο πτωχοκομεῖο της Βασιλεύουσας. Ὡς διευθυντὴς στὸ ἵδρυμα αὐτὸ ἔδειξε ἀσυνήθιστη δραστηριότητα. Φρόντισε νὰ ἀνακουφίσει χιλιάδες ἀναξιοπαθεῖς ἀνθρώπους ἀπὸ τὴν πεῖνα, τὶς ἀσθένειες καὶ τὴν ἐγκατάλειψη. Ἡ φήμη του ἔγινε ἀκόμη μεγαλύτερη ἀπὸ τὸ σπουδαῖο αὐτὸ κοινωνικὸ καὶ φιλανθρωπικό του ἔργο.
Στὶς 25 Ἰανουαρίου 806 κοιμήθηκε ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως ἅγιος Ταράσιος (730-806). Ὁ αὐτοκράτορας Νικηφόρος ὁ Λογοθέτης (803-811) ἐπέλεξε ὡς διάδοχό του στὸν πατριαρχικὸ θρόνο τὸν Νικηφόρο. Ἔτσι μὲ τὴν ψῆφο κλήρου καὶ λαοῦ ἐξελέγη Πατριάρχης, στὶς 5 Ἀπριλίου τοῦ 806. Χειροτονήθηκε ἐπίσκοπος καὶ ἐνθρονίστηκε στὶς 12 τοῦ ἰδίου μηνός, τὴν ἡμέρα τοῦ Ἁγίου Πάσχα.
Ὁ Νικηφόρος θεώρησε τὴ νέα του ὑψηλὴ θέση, ὡς σπάνια εὐκαιρία γιὰ νὰ διακονήσει τὴν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ. Ἀνάλωσε κυριολεκτικὰ τὴ ζωή του στὴν ὑπηρεσία τῆς Ἐκκλησίας. Τὸν βοήθησε ἡ σχετικὴ ἠρεμία, ποὺ ἐπικρατοῦσε στὸ Κράτος καὶ τὴν Ἐκκλησία, ἀφοῦ ἀπὸ τὸ ἔτος 787 ἐφαρμόστηκαν οἱ ἀποφάσεις τῆς Ζ’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, ὡς τὸ 815. Τόσο ὁ αὐτοκράτορας Νικηφόρος, ὅσο καὶ οἱ διάδοχοί του Σταυράκιος (811) καὶ Μιχαὴλ Ραγκαβὲς (811-813) ἔτρεφαν σεβασμὸ στὸ πρόσωπό του καὶ τὸν ἄφηναν ἐλεύθερο νὰ ἐπιτελεῖ τὸ ποιμαντικὸ καὶ κοινωνικό του ἔργο. Ὅμως τὸ 815 ἀνέβηκε στὸ θρόνο ὁ Λέων Ε’ ὁ Ἀρμένιος (815-820), φανατικὸς πολέμιος τῶν Ἱερῶν Εἰκόνων, ὁ ὁποῖος ἐγκαινίασε τὴ δεύτερη φάση τῆς εἰκονομαχικῆς περιόδου.
Ὁ ἅγιος Νικηφόρος ἐκδήλωσε φανερὰ καὶ δυναμικὰ τὴν ἀντίθεσή του στὴν ἐκκλησιαστικὴ πολιτικὴ τοῦ Λέοντος, ὁ ὁποῖος μισοῦσε μὲ πάθος τοὺς ὀρθοδόξους καὶ εἶχε ἀρχίσει τὶς διώξεις ἐναντίον τους.
Παρέλαβε τοὺς ὀρθοδόξους ἐπισκόπους: ὅσιο Θεοφύλακτο Νικομηδείας, ἅγιο Αἰμιλιανὸ Κυζύκου, Ἅγιο Εὐθύμιο Σάρδεων, Εὐδόξιο Ἀμορίου, Ἅγιο Μιχαὴλ Συνάδων καὶ Ἅγιο Ἰωσὴφ Θεσσαλονίκης καὶ πῆγαν στὸ παλάτι, προκειμένου νὰ ἐλέγξουν τὸν ἀσεβῆ αὐτοκράτορα καὶ νὰ προσπαθήσουν νὰ τὸν συνεφέρουν στὴν Ὀρθοδοξία. Ὁ ἅγιος Νικηφόρος ἔδειξε ἀσυνήθιστη παρρησία καὶ θάρρος ἐνώπιον τοῦ σκληροῦ Λέοντος.
Ἡ ἀπόπειρά τους αὐτὴ στέφτηκε μὲ ἀποτυχία. Ὁ αὐτοκράτορας ἔμεινε ἀμετάπειστος στὴν ἐκκλησιαστική του πολιτική. Ἔδωσε διαταγὴ νὰ συλληφθεῖ ὁ Πατριάρχης καὶ οἱ ὑπόλοιποι ἐπίσκοποι, ποὺ τὸν ἀκολούθησαν, καταδικάζοντάς τους σὲ ἐξορία. Ὁ Νικηφόρος ἐξορίστηκε στὴν ἀρχὴ στὴν πόλη Χρυσούπολη καὶ ἀργότερα ὁδηγήθηκε στὴ μονὴ τοῦ ἁγίου Θεοδώρου στὸν Ἀκρίτα. Ἐκεῖ συνδέθηκε μὲ τὸν ἅγιο Θεόδωρο τὸ Στουδίτη, ὅπου ἦταν ἐξορισμένος, λόγῳ τοῦ ὁμολογιακοῦ του φρονήματος κατὰ τῶν εἰκονομάχων.
Τὸ 820 δολοφονήθηκε ὁ Λέων καὶ ἀνῆλθε στὸ θρόνο ὁ Μιχαὴλ Β’ ὁ Τραυλὸς (820-829), ὁ ὁποῖος ἤθελε νὰ ἠρεμήσει τὸ κράτος, ἀκολουθῶντας μετριοπαθῆ πολιτική. Γι’ αὐτὸ ἀποφάσισε νὰ ἀνακαλέσει τὸν Νικηφόρο ἀπὸ τὴν ἐξορία. Τοῦ ὑποσχέθηκε τὴν ἀποκατάστασή του στὸν πατριαρχικὸ θρόνο, μὲ τὴν προϋπόθεση νὰ ἀναγνωρίσει τὴν ἤδη ὑφιστάμενη κατάσταση στὴν Ἐκκλησία, δηλαδὴ νὰ συνεχιστεῖ ἡ εἰκονομαχία καὶ νὰ μὴ ζητήσει ἐφαρμογὴ τῶν ὅρων τῆς Ζ’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου. Νὰ μὴν ἀνακινήσει θέμα ἀναστηλώσεως τῶν Ἱερῶν Εἰκόνων. Ὁ Νικηφόρος ἀρνήθηκε κατηγορηματικὰ νὰ συμμορφωθεῖ μὲ τὶς ἀπαιτήσεις τοῦ εἰκονομάχου αὐτοκράτορα, ἀνταλλάσσοντας τὴν ἐγκόσμια δόξα μὲ τὴν ὁμολογία τῆς σώζουσας πίστης.
Θεώρησε ὡς καθῆκον του νὰ μὴ συμβιβαστεῖ μὲ τὴν πλάνη καὶ τὴν ἀσέβεια. Ὁ αὐτοκράτορας ὑπέγραψε τὴν ὁριστικὴ ἔκπτωσή του ἀπὸ τὸν πατριαρχικὸ θρόνο καὶ τὴν ἐκ νέου ἐξορία του.
Ἔμεινε στὴν ἐξορία γιὰ ἐννέα χρόνια, θεωρῶντας τὰ κακοπαθήματά του ὡς ὕψιστη εὐλογία τοῦ Θεοῦ. Ἐκεῖ κοιμήθηκε εἰρηνικὰ τὸ ἔτος 829. Μετὰ τὴν παύση της εἰκονομαχίας ἀνακηρύχτηκε ἅγιος καὶ ὁμολογητής. Ἡ μνήμη του ἑορτάζεται στὶς 2 Ἰουνίου.
Ὁ ἅγιος Νικηφόρος ἀνήκει ἀναμφίβολα στοὺς μεγάλους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας, ὁ ὁποῖος ὄρθωσε τὸ ἀνάστημά του στοὺς ἰσχυροὺς τῆς ἐξουσίας, σὲ μιὰ στιγμὴ ποὺ κινδύνευε ἡ ὀρθόδοξη πίστη. Μὲ ζῆλο καὶ ἐνθουσιασμὸ ἀγωνίστηκε κατὰ τῆς εἰκονομαχίας, ἡ ὁποία ἦταν στὴν οὐσία ἡ συνέχιση τῶν χριστολογικῶν αἱρέσεων τῶν προηγουμένων αἰώνων. Ἡ ἄρνηση τοῦ εἰκονισμοῦ τοῦ Χριστοῦ σήμαινε τὴν ἄρνηση τῆς ἀνθρώπινης φύσης Του. Ὁ ἅγιος Νικηφόρος, ὡς ἄριστος Θεολόγος καὶ ἐκκλησιαστικὸς συγγραφέας, συνέβαλε τὰ μέγιστα γιὰ τὴν ἀντίκρουση τῆς πλάνης τῶν εἰκονομάχων. Μέσα στὴν λαίλαπα τῶν διώξεών του ἔγραψε περισπούδαστα ἔργα, ὅπως: «Σύντομος Ἱστορία», «Χρονολογικὸν σύντομον», «Στιχομετρία», «Λόγοι ἀντιρρητικοί», «Ἐπιστολαὶ» καὶ διάφοροι ἐκκλησιαστικοὶ κανόνες.
Τόσο ὁ ἅγιος Νικηφόρος, ὅσο καὶ οἱ ἄλλοι ὁμολογητὲς ἐπίσκοποι αὐτῆς τῆς ταραγμένης περιόδου ἀποτελοῦν, (πρέπει νὰ ἀποτελοῦν), τὰ πρότυπα τῶν κατοπινῶν καὶ τῶν σημερινῶν Ἐπισκόπων!
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος γ’. Θείας πίστεως.
Νίκην ἤνεγκε, τὴ Ἐκκλησία, ἡ σὴ ἔνθεος, ὁμολογία, Νικηφόρε Ἱεράρχα θεόληπτε, τὴν γὰρ Εἰκόνα τοῦ Λόγου σεβόμενος, ὑπερορία ἀδίκως ὠμίλησας. Πάτερ Ὅσιε, Χριστὸν τὸν Θεὸν ἱκέτευε, δωρήσασθαι ἠμὶν τὸ μέγα ἔλεος.
Κοντάκιον
Ἦχος δ’. Ἐπεφάνης σήμερον.
Τὸν τῆς νίκης στέφανον, ὢ Νικηφόρε, οὐρανόθεν σήμερον, ὡς εἰληφῶς παρὰ Θεοῦ, σῷζε τοὺς πίστει τιμώντας σέ, ὡς Ἱεράρχην ὁμοὺ καὶ Διδάσκαλον.
ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
2 Ἰουνίου 2025 ἑορτάζουν:
Ἅγιος Νικηφόρος ὁ Ὁμολογητὴς Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης
Ἅγιος Κωνσταντῖνος ὁ ἐξ Ἀγαρηνῶν
Ἅγιοι Τριάντα Ὀκτὼ Μάρτυρες
Ἁγία Μητέρα καὶ τὰ Ἅγια Τρία Παιδιά της
Ὅσιος Ἔρασμος ὁ Ἱερομάρτυρας
Ἅγιοι Εἴκοσι Χιλιάδες Μάρτυρες
Ἀνάμνηση θαύματος Ἁγίου Ἰωάννη του Τραπεζούντιου τοῦ ἐν Ἀσπροκάστρῳ ἀθλήσαντος
Ἅγιος Δημήτριος ἀπὸ τὴ Φιλαδέλφεια Νεομάρτυρας
Ὅσιος Μαρῖνος ὁ Βαάνης
Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Μεγαλομάρτυρας ὁ Νέος ποὺ μαρτύρησε στὸ Βελιγράδι
Ἅγιος Ἀλκιβιάδης ὁ ἐν Λουγδούνῳ
Ἅγιος Λέανδρος ὁ μάρτυρας ὁ Ἠπειρώτης
Ἅγιος Ἀνδρέας πρίγκιπας τῆς Σουζδαλίας
Ὅσιος Βοδφανὸς ἐξ Οὐαλίας
Ὅσιος Ἀδάλγιος τῆς Νοβάρα
Ἅγιοι Μαρκελλίνος καὶ Πέτρος οἱ ἱερομάρτυρες
Σύναξη τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου «τῶν ἀδελφῶν του Κιέβου» ἐν Ρωσίᾳ
Ἅγιος Εὐγένιος Ἐπίσκοπος Ρώμης
Ἅγιοι Φωτεινὸς ὁ Ἐπίσκοπος, Σάνκτιος ὁ διάκονος, Βέτιος, Ἐπάγαθος, Ποντικός, Βιβλίδης, Ἄτταλος, Ἀλέξανδρος, Μάτουρος καὶ οἱ σὺν αὐτῷ Μάρτυρες