Τοῦ Λάμπρου Κ. Σκόντζου
Θεολόγου – Καθηγητοῦ
Ἕνα ἀπὸ τὰ μεγαλύτερα προσκυνήματα στὴ χώρα μας εἶναι καὶ αὐτὸ τῆς Θέρμης Μυτιλήνης, ὅπου τιμῶνται τρεῖς νεοφανεῖς Μάρτυρες τῆς Ἐκκλησίας μας, οἱ ἅγιοι Ραφαήλ, Νικόλαος καὶ Εἰρήνη. Ἐκεῖ στὴν περίφημη Ἱερὰ Μονὴ τοῦ Ἁγίου Ραφαήλ, βρέθηκαν, ὕστερα ἀπὸ θαυμαστὰ γεγονότα, τὰ ἱερά τους λείψανα, ὅπου καὶ φυλάσσονται, ἁγιάζοντας τοὺς πολυάριθμους προσκυνητές.
Πρόκειται γιὰ ἔνδοξους Νεομάρτυρες, οἱ ὁποῖοι μαρτύρησαν ἀμέσως σχεδὸν μετὰ τὴν πτώση τῆς Κωνσταντινουπόλεως στοὺς Τούρκους. Ἐλάχιστα πράγματα γνωρίζουμε γιὰ τοὺς βίους τους.
Ὁ Ραφαὴλ καταγόταν ἀπὸ τὸ χωριὸ Μύλοι τῆς Ἰθάκης, ὅπου γεννήθηκε τὸ ἔτος 1410. Τὸ βαπτιστικό του ὄνομα ἦταν Γεώργιος καὶ τὸ ἐπώνυμό του Λάσκαρης ἢ Λακαρίδης. Ὁ πατέρας ὀνομαζόταν Διονύσιος. Κατατάχτηκε στὸν βυζαντινὸ στρατό, ὅπου ἀποφάσισε νὰ κάνει καριέρα στρατιωτικοῦ. Ἔφτασε μάλιστα καὶ σὲ μεγάλο ἀξίωμα. Ὅμως ἡ γνωριμία τοῦ μὲ κάποιον ἅγιο ἀσκητή, ὀνόματι Ἰωάννη, τὸν μύησε στὴν πνευματικὴ ζωὴ καὶ στὴν κατὰ Χριστὸν βιωτή. Κάποια Χριστούγεννα ὁ ἅγιος ἀσκητὴς γέροντας εἶχε πάει στὸ στρατόπεδο νὰ λειτουργήσει, νὰ κηρύξει καὶ νὰ ἐξομολογήσει τοὺς στρατιῶτες, ὁ Γεώργιος, τριανταπέντε χρονῶν τότε, ἐνθουσιάστηκε ἀπὸ τὰ λόγια του γέροντα καὶ πῆρε τὴν ἀπόφαση νὰ ἐγκαταλείψει τὴ στρατιωτικὴ καριέρα καὶ νὰ ἀφοσιωθεῖ στὴν Ἐκκλησία. Μάλιστα λίγες ἡμέρες μετά, κατὰ τὴν ἑορτὴ τῶν Θεοφανείων, ὅταν ὁ γέροντας εἶχε ἐπισκεφτεῖ καὶ πάλι τὸ στρατόπεδο, ἀποχαιρέτησε τοὺς συναδέλφους του καὶ ἀκολούθησε τὸν μοναχό.
Ἀποφάσισε νὰ γίνει μοναχὸς καὶ ἔλαβε τὸ ὄνομα Ραφαήλ. Ἦρθε στὴν Ἀθήνα, ὅπου ἡ ἐπιθυμία του πραγματοποιήθηκε καὶ μάλιστα τοῦ προτάθηκε νὰ χειροτονηθεῖ πρεσβύτερος. Ἀργότερα τοῦ ἀπονεμήθηκε καὶ τὸ ὀφίκιο τοῦ ἀρχιμανδρίτη.
Λίγο πρὶν τὴν ἅλωση, ἐπισκέφτηκε τὴν Κωνσταντινούπολη ὅπου τὸν δέχτηκε ὁ Οἰκουμενικὸς Πατριάρχης, ὁ ὁποῖος τὸν ἔστειλε στὴ Γαλλία, στὴν πόλη Μορλαί, γιὰ θεολογικὲς σπουδές. Ἀργότερα ἦρθε ξανὰ στὴν Ἀθήνα, ὡς ἱεροκήρυκας. Λειτουργοῦσε στὸ ναὸ τοῦ Ἁγίου Δημητρίου Λουμπαδιάρη καὶ συνήθιζε νὰ κηρύττει στὸ λόφο τοῦ Φιλοπάππου. Περὶ τὸ 1450 ἔφυγε γιὰ τὴ Μακεδονία, ὅπου περιπλανιόταν, κηρύττοντας τὸ Εὐαγγέλιο καὶ ἐνθαρρύνοντας τοὺς πιστούς, ἀπὸ τὰ ἐπερχόμενα δεινά. Ἀποφάσισε τελικὰ νὰ μονάσει σὲ κάποιο μέρος τῆς Θράκης, ποὺ δὲν γνωρίζουμε.
Μαζὶ τοῦ εἶχε καὶ τὸν πιστὸ ὑποτακτικό του Νικόλαο, τὸν ὁποῖο εἶχε γνωρίσει στὴ Γαλλία καὶ ὁ ὁποῖος γεννήθηκε, ἄγνωστο πότε, στὴ Θεσσαλονίκη ἢ κατ’ ἄλλους στοὺς Ράγους της Μηδίας τῆς Μ. Ἀσίας καὶ ἦρθε μικρός, μὲ τὴν οἰκογένειά του στὴ Θεσσαλονίκη, ὅπου μεγάλωσε καὶ σπούδασε. Ἀπὸ μικρὸς εἶχε τὴ λαχτάρα νὰ ἐνδυθεῖ τὸ μοναχικὸ σχῆμα καὶ νὰ ὑπηρετήσει τὴν Ἐκκλησία. Ἐκάρη μοναχὸς καὶ ἀργότερα χειροτονήθηκε διάκονος καὶ οὐδέποτε ἐγκατέλειψε τὸν Ραφαήλ.
Ἀπὸ τὴν ἱστορία γνωρίζουμε πὼς ἡ κατάκτηση τοῦ ἑλλαδικοῦ χώρου ἀπὸ τοὺς ἀσιᾶτες Ὀθωμανοὺς γινόταν σταδιακὰ ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τοῦ 15ου αἰῶνα. Ἡ τραγικὴ πτώση καὶ ἅλωση τῆς Βασιλεύουσας ὑπῆρξε ὁ τυπικὸς ἐπίλογος καὶ τὸ τέλος τῆς ἔνδοξης χιλιόχρονης βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας (γιὰ νὰ κυριολεκτοῦμε: ἡ κατάλυση τοῦ Ἀνατολικοῦ Ρωμαϊκοῦ Κράτους). Οἱ πρώην ἐλεύθεροι λαοὶ τῆς χριστιανικῆς αὐτοκρατορίας, οἱ ὁποῖοι ἀπολάμβαναν τὴν ἐλευθερία καὶ τὴν ἀσφάλεια τοῦ θεόσωστου Κράτους, τώρα βρίσκονται κάτω ἀπὸ στυγνὴ τυραννία. Τὸ χειρότερο κακὸ ἦταν ὅτι οἱ βάρβαροι ἀσιᾶτες μουσουλμᾶνοι Ὀθωμανοὶ δὲν σέβονταν τὴν Ὀρθόδοξη πίστη τῶν κατακτημένων Ρωμιῶν καὶ ἀσκοῦσαν πιέσεις καὶ μαρτύρια προκειμένου νὰ τοὺς ἀναγκάσουν νὰ ἐξισλαμιστοῦν καὶ ἄρα νὰ τουρκέψουν, ἀφοῦ ὁ κύριος συνδετικὸς κρίκος τους μὲ τὴν Ρωμαίικη συνείδησή τους ἦταν ἡ Ὀρθόδοξη Πίστη.
Ὁ Ραφαήλ, μαζὶ μὲ τὴ συνοδεία του, μπροστὰ σὲ αὐτὴ τὴν δραματικὴ κατάσταση, πῆραν τὴ μεγάλη ἀπόφαση νὰ φύγουν ἀπὸ τὴ Θράκη, διότι ἐκεῖ κινδύνευαν περισσότερο. Ἀποφάσισαν νὰ μετακομίσουν στὴν νῆσο Λέσβο, ἡ ὁποία δὲν εἶχε πέσει ἀκόμα στὰ χέρια τῶν Τούρκων.
Ἀπὸ τὸ λιμάνι της Ἀλεξανδρουπόλεως πῆραν τὸ καράβι γιὰ τὴ Μυτιλήνη. Διάλεξαν τὴν παλαιὰ Ἱερὰ Μονή του Γενεσίου τῆς Θεοτόκου νὰ ἐγκατασταθοῦν καὶ νὰ μονάσουν. Ἡ Μονὴ βρισκόταν στὸ χωριὸ Θέρμη, στὶς πρόποδες τοῦ λόφου Καρυὲς στὴν ὁποία ὑπῆρχε ἕνας γέρος μοναχός, ὀνόματι Ρουβείμ. Στὰ 1235 εἶχαν ἐπιδράμει στὴ Μονὴ Σαρακηνοὶ πειρατές, οἱ ὁποῖοι, ἀφοῦ τὴ λεηλάτησαν, σκότωσαν, μὲ φρικτὰ βασανιστήρια καὶ ἀπερίγραπτες βιαιότητες τὶς μοναχές, μὲ ἐπί κεφαλῆς τὴν ἡγουμένη Ὀλυμπία, στὶς 11 Μαΐου τοῦ ἰδίου ἔτους καὶ εἶχαν κάψει τὴ Μονή. Ἀφοῦ, λοιπὸν ἀνακαίνισαν τὴν παλιὰ γυναικεία Μονή, ἐξέλεγη ἡγούμενος ὁ Ραφαὴλ καὶ ζοῦσαν θεοφιλῶς.
Ἀλλὰ τὸ ἔτος 1463 ἡ Λέσβος ἔπεσε καὶ αὐτὴ στὰ χέρια τῶν Ὀθωμανῶν κατακτητῶν. Ἀκολούθησαν ἄγριες σφαγὲς καὶ λεηλασίες. Κάποτε ἔφτασαν καὶ στὴ Μονή των Καρυῶν. Ἦταν τὸ βράδυ τῆς Μεγάλης Πέμπτης. Συνέλαβαν τὸν Ραφαὴλ καὶ τὸν Νικόλαο, τοὺς ὁποίους ὑπέβαλαν σὲ ἀπάνθρωπα βασανιστήρια καὶ ταπεινώσεις. Τὸν Ραφαὴλ τὸν πῆραν τραβῶντας ἀπὸ τὰ μαλλιὰ καὶ τὰ γένια, τὸν κρέμασαν σὲ ἕνα δένδρο καὶ τὸν τρυποῦσαν μὲ τὰ αἰχμηρὰ ὅπλα τους. Κατόπιν ἄναψαν φωτιὰ καὶ τὸν ἔκαιγαν σιγά – σιγά. Στὸ τέλος του πριόνισαν τὸ στόμα καὶ ἔτσι παρέδωσε τὴν ψυχή του ὁ ἡρωικὸς Μάρτυρας τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Νικόλαος πέθανε ἀπὸ συγκοπὴ καρδιᾶς ἀπὸ τοὺς βασανισμούς, δεμένος σὲ ἕνα δένδρο.
Μαζὶ τοὺς μαρτύρησε καὶ ἡ δωδεκάχρονη Εἰρήνη, κόρη τοῦ προεστοῦ τῆς Θέρμης Βασιλείου. Τῆς ἔκοψαν τὸ χέρι καὶ τὴν ἔκλεισαν σὲ πιθάρι καὶ τὴν ἔκαψαν, μπροστὰ στὰ μάτια τῶν γονέων της. Μετὰ Μαρτύρησαν ὁ πατέρας της Βασίλειος, ἡ μητέρα της Μαρία, τὸ πέντε ἐτῶν παιδὶ τοὺς Ραφαήλ, ἡ ἀνεψιά τους Ἑλένη, ὁ δάσκαλος Θεόδωρος καὶ ὁ ἰατρὸς Ἀλέξανδρος. Τὸ μαρτύριό τους ἔγινε στὶς 9 Ἀπριλίου τοῦ 1463, τὴν Τρίτη της Διακαινησίμου. Τὰ σώματά τους ἔμειναν ἄταφα γιὰ μέρες καὶ κατόπιν κάποιοι εὐσεβεῖς τὰ ἔθαψαν ἐντὸς τῆς Μονῆς.
Τὰ ἱερά τους λείψανα βρέθηκαν κατόπιν θαυματουργικῶν ὁραμάτων στὴ Θέρμη τῆς Μυτιλήνης τὸ 1959 καὶ τὸ 1960. Ἡ μνήμη τους τιμᾶται στὶς 9 Ἀπριλίου καὶ ἑορτάζεται μὲ λαμπρότητα τὴν Τρίτη της Διακαινησίμου.
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος δ’. Ταχὺ προκατάλαβε.
Ἐν Λέσβῳ, ἀθλήσαντες, ὑπὲρ Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ, αὐτὴν ἡγιάσατε, τῇ τῶν Λειψάνων ὑμῶν, εὑρέσει μακάριοι. Ὅθεν ὑμᾶς τιμῶμεν, Ῥαφαὴλ θεοφόρε, ἅμα σὺν Νικολάῳ καὶ παρθένῳ Εἰρήνῃ, ὡς θείους ἡμῶν προστάτας καὶ πρέσβεις πρὸς Κύριον.
Κοντάκιον
Ἦχος δ’. Ὁ ὑψωθεὶς ἐν τῷ Σταυρῷ.
Οἱ ἐμφανῶς ὑπὲρ Χριστοῦ ἠθληκοτες, καὶ ὑπὸ γῆν χρόνοις πολλοῖς κεκρυμμένοι, ξενοπρεπῶς ἡμῖν ἐφανερωθησαν, Ῥαφαὴλ Νικόλαος, καὶ Εἰρήνη ἡ θεία, καὶ οἱ συναθλήσαντες, μετ’ αὐτῶν θεοφρόνως, οὓς ὡς προστάτας καὶ θαυματουργούς, Ὁσιομαρτυρας, πάντες τιμήσωμεν.
ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
22 Ἀπριλίου 2025 ἑορτάζουν:
Ἅγιοι Ραφαήλ, Νικόλαος, Εἰρήνη καὶ οἱ σὺν αὐτοῖς
Ὅσιος Θεόδωρος ὁ Συκεώτης ἐπίσκοπος Ἀναστασιουπόλεως
Ἅγιος Ναθαναὴλ ὁ Ἀπόστολος
Ἅγιος Νέαρχος
Ἅγιος Γάϊος Ἐπίσκοπος Ρώμης
Ἅγιος Βικτωρινὸς ὁ Μάρτυρας
Ὅσιος Ἀνανίας ἐκ Μαλλῶν Κρήτης
Ἅγιος Γρηγόριος Γραβανὸς ὁ Νισύριος
Ἅγιος Πλάτων ὁ Ἱερομάρτυρας ἐπίσκοπος Μπάνια Λούκα
Ἅγιοι Χριστόδουλος καὶ Ἀναστασία καὶ οἱ σὺν αὐτοῖς Νεομάρτυρες
Ἀνάμνηση θαύματος Ἁγίου Μηνὰ στὸ Ἡράκλειο τῆς Κρήτης
Σύναξη τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου της Ἰβηριτίσσης στὴ Μόσχα
Ἅγιοι Ἑκατὸν ἑβδομῆντα ἐννιὰ Ὁσιομάρτυρες οἱ ἐν τῇ μονῇ Νταοῦ Πεντέλης μαρτυρήσαντες
Σύναξη τῆς Παναγίας της Ποδίθου (ἢ Ποδύθου) στὴν Κύπρο
Σύναξη τῆς Παναγίας της Ἀσίνου στὴν Κύπρο
Σύναξη τῆς Παναγίας Κουτσουριώτισσας στὴν Ἐρατεινὴ Φωκίδος
Σύναξη τῆς Παναγίας της Πορταΐτισσας στὸ Ἅγιον Ὅρος
Ἀνάμνηση θαύματος Ἀρχαγγέλου Μιχαὴλ καὶ εὕρεση τοῦ Τιμίου Ἥλου
Σύναξη τῆς Παναγίας της Τσαμπίκας στὴν Ρόδο
Σύναξη τῆς Παναγίας Φοβερᾶς Προστασίας στὴν Ἱερὰ Μονὴ Κουτλουμουσίου Ἁγίου Ὅρους
Σύναξη τῆς Παναγίας Κακαβιώτισσας στὴν Λῆμνο
Σύναξη τῆς Παναγίας της Τρικουκιώτισσας