Ὁ Ἅγιος Βασίλειος ὁ διὰ Χριστὸν σαλὸς γεννήθηκε στὴ Μόσχα τὸ 1468 μ.Χ. ἐπὶ βασιλείας τοῦ Ἰβὰν Γ’ ἀπὸ φτωχοὺς καὶ τίμιους εὐσεβεῖς γονεῖς. Ἀπὸ τὰ πρῶτα του χρόνια φάνηκε ὅτι θὰ γινόταν ἅγιος ἄνθρωπος. Ἀρνιόταν νὰ θηλάσει ἀπὸ τὸν ἀριστερὸ μαστὸ τῆς μητέρας του καὶ ποτὲ δὲ θήλαζε Τετάρτες καὶ Παρασκευές.
Όταν μεγάλωσε, ὁ πατέρας του τὸν ἔστειλε σὰν μαθητευόμενο σ’ ἕναν ὑποδηματοποιό. Ἐκεῖ ὁ μικρὸς Βασίλειος, δούλευε καὶ ἐξυπηρετοῦσε τὸ ἀφεντικό του μέχρι κάποια μέρα ποὺ κάποιος πελάτης τους παράγγειλε ἕνα ζευγάρι μπότες, ποῦ τὶς ἤθελε ἰδιαίτερα δυνατές. Ὁ νεαρὸς Βασίλειος χαμογέλασε γιὰ νὰ ρωτηθεῖ σχετικὰ ἀπὸ τὸ ἀφεντικό του, μετὰ ποὺ ἔφυγε ὁ πελάτης. Τοῦ ἀπάντησε ὅτι ὁ ἄνθρωπος αὐτὸς δὲ θὰ προφτάσει νὰ φορέσει τὶς μπότες του γιατί θὰ πεθάνει. Καὶ πράγματι τὴν ἐπαύριον πέθανε. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ εἶχε παίξει τεράστια σημασία γιὰ τὸν ἅγιο γιὰ τὸ ὑπόλοιπο τῆς σταδιοδρομίας του. Διότι ἐὰν ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος γνώριζε τὴν ὥρα τοῦ θανάτου του θὰ μεριμνοῦσε γιὰ τὴν ψυχή του καὶ ὄχι νὰ καταπιάνεται μὲ εὐτελῆ πράγματα ὅπως νὰ παραγγέλλει δυνατὲς μπότες.
Ἀφήνει λοιπὸν τὸν παπουτσῆ καὶ ἀρχίζει νὰ γυρίζει γυμνὸς καὶ προπάντων ἀνυπόδητος στοὺς δρόμους τῆς Μόσχας καὶ νὰ προειδοποιεῖ πάντες γιὰ τὸ πρόσκαιρο τῆς ζωῆς αὐτῆς. Ἐλεοῦσε τοὺς ζητιάνους, τοὺς σακάτες καὶ ὅλων τῶν εἰδῶν τοὺς δυστυχισμένους καὶ ἔμπερίστατούς.
Συχνὰ ἐπισκεπτόταν τὶς εἰδικὲς φυλακὲς γιὰ ἀποτοξίνωση ἀλκοολικῶν καὶ στήριζε τοὺς τροφίμους ψυχολογικά. Ἡ μεγάλη του ἄσκηση καὶ ἁγιότητα καλυπτόταν ἀπὸ τὴ γύμνια, τὶς μωρίες καὶ τὸ δυνατό του γέλιο πού, ἔμεινε παροιμιῶδες.
Τὸ 1547 μ.Χ., χρονιὰ τῆς στέψης του Ἰβὰν τοῦ Τρομεροῦ στὶς 23 Ἰουνίου ὁ Βασίλειος πῆγε στὸ μοναστήρι ποὺ εἶναι ἀφιερωμένο στὴν Εὕρεση τῆς Τίμιας Κάρας τοῦ Ἰωάννη τοῦ Βαπτιστῆ καὶ ἄρχισε νὰ κλαίει γοερὰ καὶ νὰ προσεύχεται. Οἱ ἄνθρωποι, γνωρίζοντας ὅτι ὁ σάλος δὲν ἔκανε τίποτα χωρὶς λόγο, ἀναρωτήθηκαν τί νὰ σήμαινε αὐτό. Τὴν ἀπάντηση τὴν πῆραν τὴν ἑπομένη, ὅταν μιὰ πυρκαγιὰ τεραστίων διαστάσεων ξέσπασε στὸν ἐν λόγῳ ναὸ κι ἁπλώθηκε σ’ ὅλη τὴν πόλη. Τὰ πάντα κάηκαν. Οἱ φλόγες στὸ πέρασμα τοὺς ἄφησαν μόνο χόβολη κι ἐρείπια.
Κάποτε, ἐνῷ ἕνα περσικὸ πλοῖο κινδύνευε στὴν Κασπία Θάλασσα, ἕνας ναύτης Ρῶσος ὀρθόδοξος, ἀναφωνεῖ καλῶντας τὸ Βασίλειο σὲ βοήθεια. Τότε ὃ γυμνὸς σάλος ἐμφανίζεται περπατῶντας πάνω στὰ κύματα, μπαίνει στὸ πλοῖο, ἁρπάζει τὸ τιμόνι, τὸ ὁδηγεῖ σὲ ἀσφαλισμένα νερὰ κι ἀκολούθως ἐξαφανίζεται. Μετὰ παρέλευση οἱ Πέρσες ἔμποροι ἔρχονται στὴ Μόσχα γιὰ δουλειές τους καὶ ἀναγνωρίζουν τὸν τρελὸ σωτῆρα τους, ποὺ θέλοντας νὰ τοὺς ἀποφύγει ἄρχισε νὰ κάνει διάφορες μωρίες.
Οἱ Πέρσες ἐνημέρωσαν τὸν Τσάρο γιὰ τὸ γεγονὸς καὶ ἐκεῖνος κάλεσε τὸ Βασίλειο στὸ παλάτι σὲ κάποια δεξίωση του. Ἐκεῖ ὁ Ἰβὰν θυμώνει ὅταν τὸν εἶδε νὰ χύνει τὸ ποτήρι μὲ κρασὶ ποὺ τοῦ ἔβαλαν, τρεῖς φορὲς ἀπὸ τὸ παράθυρο. «Μὴ θυμώνεις Τσάρε». Τοῦ λέει. «Μία μεγάλη πυρκαγιὰ μόλις ξέσπασε στὸ Νόβγκοροντ καὶ προσπαθῶ νὰ τὴ σβήσω». Ὁ Τσάρος στέλλει ἀμέσως ἀπεσταλμένους, οἱ ὅποιοι ἐπιβεβαιώνουν τὸ γεγονός. Ὄχι μόνο αὐτό, ἀλλὰ οἱ κάτοικοι τοῦ Νόβγκοροντ μαρτυροῦν ὅτι τὶς φλόγες ἔσβηνε κάποιος γυμνὸς μ’ ἕνα ποτήρι στὸ χέρι. Ὅταν ἀργότερα ἦρθαν στὴ Μόσχα ἀναγνώρισαν τὸ Βασίλειο.
Ἔτσι σιγά – σιγὰ οἱ σχέσεις σαλοῦ – ἡγεμόνα ἔγιναν πολὺ καλές. Ὁ τελευταῖος μάλιστα δίνει ἀρκετὸ χρυσάφι στὸ Βασίλειο γιὰ νὰ τὸ μοιράσει στοὺς φτωχοὺς ποὺ γύριζαν στοὺς δρόμους τῆς Μόσχας. Ὁ ἅγιος ἀντὶ αὐτοῦ, τὸ δίνει ὅλο σ’ ἕναν πλούσιο ἔμπορο. Ὅταν ρωτήθηκε σχετικὰ ἀπάντησε ὅτι ὁ καλοντυμένος ἔντιμος ἔμπορος, προτιμοῦσε νὰ κρύβει τὴ φτώχια τοῦ καὶ νὰ πεθαίνει τῆς πείνας παρὰ νὰ ζητιανεύει.
Ἄλλοτε τὸν ρωτᾶ πάλι ὁ Τσάρος ποὺ ἦταν μετὰ τὴ Θεία Λειτουργία καὶ δὲν τὸν εἶδε, γιὰ νὰ τοῦ ἀπαντήσει μὲ πονηρὸ ὑφὸς ὅτι αὐτὸς τὸν εἶδε καὶ ἐκεῖ ποὺ ἦταν καὶ ἐκεῖ ποὺ δὲν ἦταν. «Μὰ ἤμουνα στὸ ναό». «Ὄχι Τσάρε δὲν λὲς τὴν ἀλήθεια. Σὲ εἶδα νὰ περιφέρεσαι στὸ λόφο τῶν σπουργιτιῶν, ἐκεῖ ὅπου ἔχεις σκοπὸ νὰ κτίσεις ἕνα παλάτι». Καὶ ὃ βασιλιᾶς χαμογελῶντας τοῦ ἀποκρίνεται: «Εἶναι ἀλήθεια. Ἔχεις δίκιο. Ἤμουνα ἐκεῖ».
Κάποτε ἄρχισε νὰ πετροβολᾶ, μέχρι πλήρους καταστροφῆς, μιὰ εἰκόνα τῆς Παναγίας, ποὺ περιφερόταν στοὺς δρόμους στὰ πλαίσια μιᾶς λιτανείας. Τὸ πλῆθος ἐξαγριωμένο ὅρμησε κατὰ πάνω του μέχρι ποῦ μὲ ἔκπληξη τοὺς ἀνακάλυψαν ὅτι κάτω ἀπὸ τὴν εἰκόνα, ὑπῆρχε καμουφλαρισμένη ἡ ζωγραφιὰ τοῦ σατανᾶ. Ἄλλοτε πετροβολοῦσε τοὺς ναοὺς στὸ κατώφλι τῶν ὁποίων ἔβλεπε δαίμονες ποὺ προσπαθοῦσαν ν’ ἀποτρέψουν τοὺς πιστοὺς ἀπὸ τὸ νὰ μποῦν στὴ Θεία Λειτουργία, κι’ ἄλλοτε φιλοῦσε τὰ σκαλοπάτια κακόφημων τόπων, διότι σ’ αὐτὰ στεκόντουσαν ἄγγελοι, ποῦ ἀπότρεπαν τὸν κόσμο νὰ μπεῖ σ’ αὐτὰ γιὰ σωματικὴ καὶ μόνο τέρψη.
Λίγο πρὶν πεθάνει σὲ ἡλικία 88 χρονῶν, τὸν ἐπισκέπτεται ὅλη ἡ βασιλικὴ οἰκογένεια, ὁποὺ ὁ σάλος προφητεύει στὸ μικρότερο παιδί, τὸ Θεόδωρο, ὅτι αὐτὸς θὰ κληρονομήσει τὴν αὐτοκρατορικὴ περιουσία.
Ὁ Ἰβὰν καὶ ἡ Τσαρίνα Ἀναστασία, κλαῖνε ἀπὸ χαρὰ γιατί γνώρισαν ἕναν ἅγιο ἄνθρωπο καὶ ἀπὸ λύπη γιατί τὸ χάνουν. Στὴ νεκρικὴ πομπή, τὸ φέρετρο μὲ τὴ σωρό του Βασίλειου κουβαλοῦν στοὺς ὤμους τους ὁ ἴδιος ὁ Τσάρος μὲ τοὺς πρίγκιπες καὶ ὅλη ἡ Μόσχα ἔλαβε μέρος στὴ νεκρώσιμη ἀκολουθία καὶ τὴν ταφή. Ἀργότερα ἄνεγέρθηκέ ναὸς μὲ ἐντολὴ τοῦ βασιλιᾶ στὸν τάφο τοῦ ἁγίου. Ὁ μεγαλοπρεπὴς αὐτὸς ναός, ποὺ εἶναι ἀφιερωμένος στὸν ἅγιο Βασίλειο τὸν διὰ Χριστὸν Σαλό, κοσμεῖ μέχρι σήμερα τὴν Κόκκινη Πλατεῖα καὶ θεωρεῖται τὸ κατ’ ἐξοχὴν ἀξιοθέατο τῆς Μόσχας. Ἀξιομνημόνευτο εἶναι τὸ γεγονός, ὅτι ἡ ἀθεϊστικὴ κομμουνιστικὴ κυβέρνηση τῆς Σοβιετικῆς Ἕνωσης σ’ δλὰ τὰ χρόνια της, ὄχι μόνο δὲν πείραξε τὸ ναό, ὅπως σὲ ἄλλες περιπτώσεις, ἀλλὰ τὸν σεβόταν.
Ὁ ἅγιος μνημονεύεται ἐπίσης στὸ βίο τοῦ ὁσίου Νικόδημου τῆς Λίμνης Κόζα (3 Ἰουλίου). Προτοῦ ὁ ὅσιος Νικόδημος γίνει μοναχὸς καὶ ἀκόμα ὀνομαζόταν Νικήτας, προσπάθησαν μιὰ φορὰ νὰ τὸ δηλητηριάσουν. Δὲν κατάφεραν νὰ τὸν θανατώσουν, ἄλλα τοῦ προκάλεσαν μεγάλο κακὸ στὸ στομάχι καὶ εἶχε ἀφόρητους πόνους καὶ δὲν μποροῦσε νὰ ἐργαστεῖ. Τότε ἀποφάσισε νὰ φύγει ἀπὸ τὴ Μόσχα γιὰ ἄλλου, μέχρι νὰ βρεῖ κάποιο γιατρὸ ποῦ θὰ τὸν θεράπευε. Φεύγοντας συνάντησε τὸν ἅγιο Βασίλειο, ποὺ ρακένδυτος τριγύριζε στοὺς δρόμους. Τοῦ ζήτησε νὰ τοῦ ἐξηγήσει τί συνέβαινε καὶ ὅταν πληροφορήθηκε, ὁ Βασίλειος τοῦ εἶπε: «Παιδί μου Νικήτα, ἔλα στὶς ἕξι ἡ ὥρα στὸ μητροπολιτικὸ ναό. Ἐκεῖ θὰ μὲ βρεῖς καὶ θὰ σοῦ δώσω κάτι νὰ πιεις. Καὶ οἱ προσευχὲς τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου θὰ σὲ βοηθήσουν νὰ θεραπευτεῖς». Πράγματι πῆγε ὁ Νικήτας τὴ συγκεκριμένη ὥρα στὸ ναὸ καὶ ὁ Βασίλειος τοῦ ἔδωσε ἕνα δοχεῖο καὶ τὸν πρόσταξε νὰ τὸ πιεῖ, ἀφοῦ πρῶτα κάνει τὸ σημεῖο τοῦ Τιμίου καὶ Ζωοποιοῦ Σταυροῦ. Ἀμέσως ἔγινε καλά.
ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
2 Αὐγούστου 2025 ἑορτάζουν:
Ἀνακομιδὴ τοῦ Ἱεροῦ Λειψάνου τοῦ Ἁγίου Πρωτομάρτυρα Στεφάνου
Ἅγιος Θεόδωρος ὁ Νεομάρτυρας ποὺ μαρτύρησε στὰ Δαρδανέλια
Εὕρεσις τῶν Τιμίων Λειψάνων τῶν Ἁγίων Μαρτύρων Μαξίμου, Δᾶδα καὶ Κυντιλλιανοῦ
Ἀνάμνηση τῶν Ἐγκαινίων τοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου Θεολόγου πλησίον τῆς ἁγιοτάτης Μεγάλης Ἐκκλησίας
Ἅγιος Φωκάς
Ὁσία Φωτεινὴ ἡ Κυπρία
Ἅγιος Ἰουστινιανὸς Β’ ὁ βασιλιᾶς
Ἅγιος Βασίλειος ὁ διὰ Χριστὸν σαλὸς καὶ θαυματουργὸς στὴ Μόσχα
Ἀνάμνηση τῶν ἐγκαινίων τοῦ Ναοῦ τῆς Ἁγίας Ἀργυρῆς στὴν Παναγιούδα Λέσβου