Τοῦ Λάμπρου Κ. Σκόντζου
Θεολόγου – Καθηγητοῦ
Τὸ Ἅγιο Ὅρος ἀποτελεῖ τὴν κιβωτὸ τοῦ ὀρθόδοξου μοναχισμοῦ ἐδῶ καὶ χίλια χρόνια. Ἀποτελεῖ δὲ δημιούργημα ἑνὸς μεγάλου ἄνδρα τῆς Ἐκκλησίας μας, τοῦ ἁγίου Ἀθανασίου του Ἀθωνίτου. Αὐτὸς ὑπῆρξε ὁ πρῶτος κτήτορας κοινοβιακῆς μονῆς στὸν Ἄθωνα, τῆς σεβάσμιας Μονῆς τῆς Μεγίστης Λαύρας.
Γεννήθηκε τὸ 930 μ. Χ. στὴν Τραπεζοῦντα τοῦ Πόντου ἀπὸ γονεῖς ποὺ εἶχαν ἔρθει ἀπὸ τὴ μακρινὴ Ἀντιόχεια. Δυστυχῶς πέθαναν νωρίς. Ὁ πατέρας του πρὶν γεννηθεῖ ὁ Ἀθανάσιος καὶ λίγο καιρὸ ἀργότερα ἡ μητέρα του. Πρὶν πεθάνει ἡ μητέρα του βάπτισε τὸ νεογέννητο ἀγόρι καὶ τοῦ ἔδωσε τὸ ὄνομα Ἀβράμιος. Μιὰ εὐσεβὴς φίλη της καὶ μοναχή, ἀνάλαβε νὰ μεγαλώσει τὸ ὀρφανό. Τὸ φρόντιζε σὰν δικό της παιδὶ καὶ τοῦ ἐνέπνευσε τὴν πίστη στὸ Θεό, τὴν εὐσέβεια καὶ τὴν ἀγάπη γιὰ τὸ μοναχικὸ ἰδεῶδες. Ὅμως καὶ αὐτή, ὅταν ἦταν ἑπτὰ χρονῶν τὸ παιδί, ἀρρώστησε καὶ πέθανε. Κάποιοι ἄλλοι συγγενεῖς τὸ περιμάζεψαν καὶ τὸ φρόντισαν ὥσπου νὰ ἐνηλικιωθεῖ. Τὸν ἔστειλαν μάλιστα νὰ σπουδάσει στὰ ὀνομαστὰ σχολεῖα τῆς περιοχῆς.
Περὶ τὸ 950 ἦρθε στὴν Κωνσταντινούπολη γιὰ νὰ συμπληρώσει τὶς σπουδὲς τοῦ, τὸν ὁποῖο φιλοξένησε καὶ φρόντισε μιὰ πλούσια ἐξαδέλφη του, σύζυγος ἀνωτέρου ἀξιωματικοῦ τοῦ βυζαντινοῦ στρατοῦ, Ζεφινεζέρ. Σπούδασε στὴ σχολὴ τοῦ ὀνομαστοῦ φιλοσόφου καὶ δασκάλου Ἀθανασίου. Μάλιστα ἦταν τέτοια ἡ ἐπίδοσή του, ὥστε μετὰ τὴν ἀποφοίτησή , ἀνάλαβε καθήκοντα διδάσκοντος στὴ σχολή. Ἐκεῖ εἶχε τὴν εὐκαιρία νὰ γνωρισθεῖ μὲ ἕναν ἅγιο ἄνθρωπο, τὸν ὅσιο Μιχαὴλ Μαλεΐνο, ἡγούμενο τῆς μονῆς Κυμινά της Βιθυνίας στὴ Μικρὰ Ἀσία. Ὁ Μιχαὴλ διέκρινε ὅτι στὴν ψυχὴ τοῦ νεαροῦ Ἀβράμιου ἦταν κρυμμένος ὁ πόθος τῆς μοναχικῆς ζωῆς καὶ ἀσκήσεως. Γι’ αὐτὸ καὶ τοῦ δίδαξε τοὺς κανόνες τῆς μοναχικῆς ζωῆς.
Ἀλλὰ τὴν ἴδια περίοδο εἶχε καὶ μιὰ ἄλλη γνωριμία, ἡ ὁποία θὰ ἔπαιζε σημαντικὸ ρόλο στὴν κατοπινή του πορεία, τὸν ἀνεψιὸ τοῦ μοναχοῦ Μιχαήλ, Νικηφόρο Φωκά, τὸν μετέπειτα αὐτοκράτορα τοῦ Βυζαντίου.
Ὁ Ἀβράμιος ἀκολούθησε τὸν Μιχαὴλ στὴ Μονή του, ὅπου ἐκάρη μοναχὸς καὶ ἔλαβε τὸ μοναχικὸ ὄνομα Ἀθανάσιος. Ἔδειξε δὲ μεγάλο ζῆλο γιὰ τὴ μοναχικὴ ζωὴ καὶ ἀπέκτησε πλούσια πνευματικὴ καρποφορία. Μετὰ ἀπὸ τέσσερα χρόνια ἀποσύρθηκε στὴν ἔρημο, γιὰ μεγαλύτερη ἄσκηση, κάθαρση καὶ πνευματικὸ ἀγῶνα. Μόνο ποὺ ὁ ἡγούμενος Μιχαὴλ τὸν ὅρισε ὡς πνευματικὸ πατέρα καὶ καθοδηγητὴ τοῦ Νικηφόρου Φωκά. Ὕστερα ἀπὸ λίγο καιρό, πλῆθος ἀνθρώπων ἀπὸ τὴ γύρω περιοχὴ ἔτρεχε στὸ ἐρημητήριό του γιὰ νὰ ἐξομολογηθεῖ καὶ νὰ ζητήσει τὶς πνευματικές του συμβουλὲς καὶ νὰ πάρει τὴν εὐλογία του.
Αὐτὸ ὅμως δὲν ἄρεσε στὸν ἀσκητὴ Ἀθανάσιο, διότι, λόγῳ τῆς ταπεινότητάς του, δὲν πίστευε ὅτι ἦταν ἱκανὸς γιὰ μιὰ τέτοια πνευματικὴ ἀκτινοβολία. Ἡ κοσμικὴ φήμη τὸν ἀρρώσταινε. Γι’ αὐτὸ πῆρε τὴ μεγάλη ἀπόφαση νὰ καταφύγει στὸν ἀπομονωμένο τότε Ἄθωνα, σὲ κάποιο μοναστήρι, τοῦ Ζυγοῦ, ὅπου συστήθηκε ὡς μοναχὸς Βαρνάβας. Ἀλλὰ ὕστερα ἀπὸ λίγο καιρὸ ἔγινε γνωστὴ ἡ ταυτότητά του. Μάλιστα μαθεύτηκε ἡ νέα του διαμονὴ καὶ ὡς τὴν Κωνσταντινούπολη, στὸν Νικηφόρο Φωκά, ὁ ὁποῖος ἔχασε τὸν πολύτιμο πνευματικό του πατέρα. Μετέβηκε μάλιστα στὸν Ἄθωνα γιὰ νὰ τὸν συναντήσει καὶ νὰ τοῦ ἐκμυστηρευτεῖ τὴν ἐπιθυμία του νὰ γίνει καὶ ἐκεῖνος μοναχὸς κοντά του. Δὲν εἶχε γίνει ἀκόμη αὐτοκράτορας, ἦταν ἀνώτερος ἀξιωματικὸς (δομέστικος) τοῦ στρατοῦ. Τὸ 960 τοῦ ἀνατέθηκε νὰ ἐκστρατεύσει ἐναντίον τῶν Ἀράβων, οἱ ὁποῖοι εἶχαν καταλάβει τὴν Κρήτη καὶ ἔσφαζαν τὸν ἐκεῖ πληθυσμό.
Ἕνα χρόνο ἀργότερα, ἀφοῦ νίκησε τοὺς εἰσβολεῖς καὶ ἀπελευθέρωσε τὸ νησί, γύρισε μὲ πλούσια λάφυρα, μέρος τῶν ὁποίων ἔδωσε στὸν Ἀθανάσιο γιὰ νὰ κτίσει μοναστήρι στὸν Ἄθωνα.
Τὸ 963, τὴ χρονιὰ ποὺ ὁ Νικηφόρος ἔγινε αὐτοκράτορας, ἀρχίζει ἡ ἀνοικοδόμηση τοῦ τεραστίου συγκροτήματος τῆς Μονῆς Μεγίστης Λαύρας, τῆς ὁποίας ἔγινε ἡγούμενος ὁ Ἀθανάσιος. Στὸν ἄλλοτε ἔρημο ἐκεῖνο τόπο κτίσθηκε τώρα μιὰ μικρὴ πολιτεία. Γῦρο ἀπὸ τὸ καθολικὸ τῆς Μονῆς κτίσθηκαν κελιά, μαγειρεῖο, τράπεζα, νοσοκομεῖο, ξενῶνες, ἐργαστήρια, ἀποθῆκες, νερόμυλος, ὑδραγωγεῖο, κλπ. Πολλοὶ μοναχοὶ καὶ ἐρημῖτες τῆς περιοχῆς ἦρθαν νὰ ἐπανδρώσουν τὸ λαμπρὸ μοναστήρι. Ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος, μὲ βάση τοὺς μοναχικοὺς κανόνες τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας, σύνταξε νέους κανονισμοὺς κοινοβιακοῦ μοναχισμοῦ, οἱ ὁποῖοι θὰ ἀποτελέσουν κατόπιν τὴ βάση τοῦ ἁγιορείτικου μοναχισμοῦ. Ἔτσι ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος θεωρεῖται ὁ θεμελιωτής του.
Ποίμανε τὴ Μονὴ γιὰ σαράντα περίπου χρόνια καὶ εὐτύχησε νὰ φτάσει ἀκόμα καὶ τοὺς χίλιους μοναχούς. Ὁ Νικηφόρος Φωκὰς εἶχε ἐκδηλώσει τὴν ἐπιθυμία νὰ ἀφήσει τὸ θρόνο καὶ νὰ ντυθεῖ τὸ μοναχικὸ σχῆμα στὴ Μονὴ τοῦ Ἀθανασίου, ὅμως τὸν πρόλαβε ἡ φρικτὴ δολοφονία του τὸ 969 ἀπὸ τὸν ἀνεψιὸ τοῦ Ἰωάννη Τσιμισκή.
Περὶ τὸ 1004, κατὰ διάρκεια οἰκοδόμησης κάποιου παρεκκλησίου τῆς Μονῆς, κατέρρευσε ἕνα μέρος του τρούλου καὶ καταπλάκωσε τὸν Ἀθανάσιο, ὁ ὁποῖος λίγες μέρες μετά, κοιμήθηκε ἐν εἰρήνῃ. Ἡ μνήμη του ἑορτάζεται στὶς 5 Ἰουλίου.
Εἶναι πολὺ σημαντικὸ νὰ προβάλλονται στὶς μέρες μας μορφὲς τῆς Ἐκκλησίας μας, σὰν τὸν ἅγιο Ἀθανάσιο τὸν Ἀθωνίτη, διότι ἀποτελοῦν πρότυπα ζωῆς γιὰ τὸν σύγχρονο ἀποπροσανατολισμένο πνευματικὰ ἄνθρωπο.
Ἅγιοι, σὰν τὸν ἅγιο Ἀθανάσιο, βίωσαν μὲ συνέπεια τὴν ἀσκητικὴ τοῦ ὀρθοδόξου μοναχικοῦ ἰδεώδους, ἡ ὁποία εἶναι τὸ μοναδικὸ ἀντίδοτο στὸν δικό μας καταναλωτικὸ βαρβαρισμό, ὁ ὁποῖος εὐθύνεται πρωτίστως γιὰ τὴν σύγχρονη παγκόσμια οἰκονομικὴ (καὶ ὄχι μόνο) κρίση. Εἰδικὰ ὁ ἁγιορείτικος κοινοβιακὸς μοναχισμός, τὸν ὁποῖο θεμελίωσε ὁ ἅγιος Ἀθανάσιος, ἀποτελεῖ τὸ νοητὸ πνευματικὸ φάρο καὶ τὴν ἐλπίδα γιὰ μιὰ καλλίτερη καὶ ἀνθρωπινότερη κοινωνία, στὰ πρότυπα τοῦ ὀρθοδόξου τρόπου ζωῆς καὶ πολιτείας.
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος γ’. Τὴν ὡραιότητα.
Τὴν ἐν σαρκὶ ζωήν, σοῦ κατεπλάγησαν, Ἀγγέλων τάγματα, πῶς μετὰ σώματος, πρὸς ἀοράτους συμπλοκάς, ἐχώρησας πανεύφημε, καὶ κατετραυμάτισας, τῶν δαιμόνων, τὰς φάλαγγας· ὅθεν Ἀθανάσιε, ὁ Χριστὸς σὲ ἠμείψατο, πλουσίαις δωρεαῖς· διὸ Πάτερ, πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
Κοντάκιον
Ἦχος πλ. δ’. Τῇ ὑπερμάχῳ.
Ὡς τῶν ἀϋλων οὐσιῶν θεωρὸν ἄριστον, καὶ πρακτικὸν ὑφηγητὴν παναληθέστατον, εὐφημοῦμέν σε ἡ ποίμνη σου, καὶ βοῶμεν, Μὴ ἐλλίπης ἱκετεύειν πρὸς τὸν Κύριον, λυτρωθῆναι πειρασμῶν καὶ περιστάσεων, τοὺς βοώντάς σοι, Χαίροις Πάτερ, Ἀθανάσιε.
ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
5 Ἰουλίου 2025 ἑορτάζουν:
Ὅσιος Ἀθανάσιος ὁ ἐν Ἄθῳ καὶ οἱ σὺν αὐτῷ ἕξι μαθητές του
Ὅσιος Λαμπαδός
Ἅγιος Κυπριανὸς ὁ νέος ὁσιομάρτυρας
Ἅγιος Στέφανος Μητροπολίτης Ρηγίου της Καλαβρίας
Ἀνάμνηση τῶν ἐγκαινίων τοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Στεφάνου Μητροπολίτη Ρηγίου της Καλαβρίας
Ἀνάμνηση τῶν ἐγκαινίων τοῦ Ναοῦ τοῦ Ἁγίου Ἰουλιανοῦ, πλησίον τοῦ Φόρου
Εὕρεσις τῶν τιμίων Λειψάνων τοῦ Ὁσίου καὶ Θεοφόρου πατρὸς ἡμῶν Σεργίου, Ἡγουμένου Ραδονεξίας, τοῦ Θαυματουργοῦ
Ἁγία Modwena
Ὁσία Μελώ