ΛΑΜΠΡΟΥ Κ. ΣΚΟΝΤΖΟΥ
Θεολόγου – Καθηγητοῦ
(Θεολογικὸ σχόλιο στὴν Κυριακή της Σαμαρείτιδος)
Ἡ Ε’ Κυριακὴ ἀπὸ τοῦ Πάσχα εἶναι ἀφιερωμένη στὴ συνάντηση τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ μὲ μιὰ Σαμαρείτιδα γυναῖκα, «αἱρετική», κατὰ τοὺς Ἰουδαίους καὶ ἁμαρτωλή, στὸ ἱστορικὸ φρέαρ τοῦ Ἰακώβ. Σὲ αὐτὴ τὴ συνάντηση καὶ μὲ τὸν διάλογο ποὺ ἄνοιξε μαζί της, ἀποκάλυψε ὕψιστες σωτήριες ἀλήθειες.
Ὁ Χριστός, σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς περιοδεῖες του, βρέθηκε στὴ Σαμάρεια, σὲ μιὰ περιοχή, ὅπου οἱ κάτοικοι, ἰουδαϊκῆς καταγωγῆς, εἶχαν ἀναμειχτεῖ μὲ εἰδωλολάτρες καὶ παρέκλιναν ἀπὸ τὴν πίστη τῶν Προφητῶν. Παράλληλα τοὺς διέκρινε καὶ μιὰ ἐλευθερία τῶν ἠθῶν. Ἀντιπροσωπευτικὸς τύπος τῆς σαμαρειτικῆς κοινωνίας ἡ ἁμαρτωλὴ γυναῖκα, ἡ ὁποία πηγαίνοντας νὰ ἀντλήσει νερὸ ἀπὸ τὸ πηγάδι τοῦ Ἰακώβ, βρῆκε τὸ Μεγάλο Δάσκαλο, ὁ Ὁποῖος ἀνίχνευσε στὴν ψυχὴ τῆς ἕναν κρυφὸ σπινθῆρα, μιὰ ἰσχυρὴ λαχτάρα σωτηρίας, μιὰ ἀσυγκράτητη ἀδημονία γιὰ τὴν ἔλευση τοῦ Μεσσία, γιὰ τὴν ὁποία εἶχε γαλουχηθεῖ ἀπὸ τὶς προρρήσεις τῶν Προφητῶν. Ὁ Χριστός, ὡς καρδιογνώστης, διέγνωσε πὼς στὸ ἁμαρτωλό της σαρκίο κρυβόταν, ἀνεπαίσθητα, ἡ λαχτάρα ἀναζήτησης τῆς σώζουσας ἀλήθειας καὶ γι’ αὐτό της ἀποκάλυψε ὕψιστες ἀλήθειες, οἱ ὁποῖες εἶναι ἀπαραίτητες γιὰ τὴ σωτηρία καὶ τὶς ὁποῖες ἀπέκρυψε ἀπὸ τοὺς μαθητές Του, διότι δὲν ἦταν ἀκόμα ἕτοιμοι νὰ τὶς δεχτοῦν καὶ νὰ τὶς κατανοήσουν, ἔχοντας βεβαρημένα τὰ μυαλὰ τοὺς μὲ τὶς χονδροειδεῖς καὶ πλανεμένες ἀντιλήψεις περὶ τοῦ Μεσσία, ὡς ἐγκοσμίου ἡγέτη καὶ τοῦ ἑβραϊκοῦ λαοῦ ὡς κυριάρχου τῆς ἀνθρωπότητας.
Σὲ αὐτὴ τὴν γυναῖκα, μὲ τὸ σπινθηροβόλο βλέμμα καὶ τὴν ἀνήσυχη καὶ ἀνικανοποίητη ψυχικὴ ἰδιοσυγκρασία, ἀποκάλυψε γιὰ πρώτη φορά, μὲ σαφήνεια τὴν πνευματικὴ φύση τοῦ Θεοῦ καὶ τὸν ἀληθινό, τὸν πνευματικὸ τρόπο λατρείας Του, ὁ ὁποῖος δὲν ἔχει τοπικό, χρονικὸ καὶ τροπικὸ χαρακτῆρα.
Δὲν θὰ χρειάζεται πλέον νὰ ἐρίζουν οἱ Ἰουδαῖοι μὲ τοὺς Σαμαρεῖτες καὶ ἀμφότεροι μὲ τοὺς Ἐθνικοὺς γιὰ τὸ πού, πότε καὶ πὼς θὰ λατρεύεται ὁ Θεός, ἀλλὰ «ἐν πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ» (Ἰωάν.4,24) καὶ «ἐν παντὶ τόπῳ τῆς δεσποτείας αὐτοῦ» (Ψάλμ.102,22). Ἀκόμα τῆς ἀποκάλυψε, γιὰ πρώτη φορὰ μὲ τόση σαφήνεια, ὅτι Αὐτὸς εἶναι ὁ ἀναμενόμενος Μεσσίας, ὁ Λυτρωτὴς τοῦ κόσμου.
Μετὰ ἀπὸ αὐτὴ τὴ συνάντηση καὶ τὸ διάλογο μὲ τὸ Χριστό, ἡ μακάρια αὐτὴ γυναῖκα μεταμορφώθηκε σὲ σκεῦος ἐκλογῆς τοῦ Θεοῦ. Μετονομάστηκε Φωτεινή, διότι φωτίστηκε ἡ ἴδια καὶ φώτισε τοὺς ὁμοφύλους της. Κατέστη μιὰ ἀπὸ τὶς πλέον ἔνθερμες ἱεραποστόλους τῆς ἀρχαίας Ἐκκλησίας, καὶ γιὰ τοῦτο ἔλαβε τὸν ὑπέρτατο τίτλο της ἰσαποστόλου. Ἔτσι τιμᾶ ἡ Ἐκκλησία μας τὴ γυναῖκα, σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν κόσμο, ὁ ὁποῖος, στοὺς σύγχρονους χαλεποὺς καιρούς μας τὴν ἔχει ἀποκτηνώσει, ἀνάγοντάς την σὲ ἐργαλεῖο ἁμαρτίας!
Ἡ λατρεία τοῦ Θεοῦ «ἐν πνεύματι καὶ ἀληθεία» φανερώνει τὴν μεγάλη ἐπανάσταση ποὺ ἔφερε ὁ Χριστὸς στὴ γῆ. Καὶ τοῦτο διότι ὁ σκοτισμένος ἀπὸ τὴν ἁμαρτία ἄνθρωπος εἶχε ἀλλάξει «τὴν δόξαν τοῦ ἀφθάρτου Θεοῦ ἐν ὁμοιώματι εἰκόνος φθαρτοῦ ἀνθρώπου καὶ πετεινῶν καὶ τετραπόδων καὶ ἑρπετῶν» (Ρώμ.1,23). Ἀκόμη καὶ αὐτὸς ὁ ἰουδαϊκὸς λαός, εἶχε ὑποβιβάσει τὴν θρησκεία τῶν Προφητῶν σὲ μιὰ στεῖρα καὶ βασανιστικὴ τυπολατρία, ὥστε ὁ Θεὸς δήλωνε ἀηδία καὶ ἀποστροφὴ ἀπὸ αὐτή: «λέγει Κύριος· … ἐὰν φέρητε σέμίδαλιν, μάταιον· θύμίαμα, βδέλυγμά μὸί ἐστι· τὰς νουμηνίας ὑμῶν καὶ τὰ σάββατα καὶ ἡμέραν μὲγάλην οὐκ ἀνέχομαι· νηστείαν καὶ ἀργίαν καὶ τὰς νουμηνίας ὑμῶν καὶ τὰς ἑορτὰς ὑμῶν μισεῖ ἡ ψύχή μου· … ὅταν ἐκτείνητε τὰς χεῖρας ὑμῶν πρός με, ἀποστρέψω τοὺς ὀφθαλμούς μοῦ ἀφ᾿ὑμῶν, καὶ ἐὰν πλὴθύνητε τὴν δέησιν, οὐκ εἰσακούσομαι ὑμῶν» (Ἠσ.1,13-15). Ἀκόμα καὶ αὐτὴ ἡ μωσαϊκὴ θρησκεία, μὲ τὰ γνωστὰ τελετουργικὰ τῶν αἱματηρῶν θυσιῶν ἦταν ἀναποτελεσματική, ἀφοῦ «ἀδύνατον γὰρ ἂἷμα ταύρων καὶ τράγων ἀφαιρεῖν ἁμαρτίας» (Ἐβρ.10,4).
Τί σημαίνει νὰ γίνεται «ἐν πνεύματι καὶ ἀληθεία» ἡ λατρεία; Ἡ «ἐν πνεύματι» λατρεία διδάσκει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, πρέπει νὰ εἶναι ἀπόλυτα ἀπαλλαγμένη ἀπὸ κάθε ἐγκοσμιότητα.
Νὰ ἀποδίδεται λατρεία στὸν ἀσώματο Θεό, «διότι ἔτσι καὶ θὰ Τὸν δοῦν ἀληθινὰ παντοῦ διὰ τοῦ Πνεύματος καὶ τῆς Ἀλήθειάς Του. Καθὼς δηλαδὴ ὁ Θεὸς εἶναι πνεῦμα, εἶναι ἀσώματος, καὶ τὸ ἀσώματο δὲν βρίσκεται σὲ κάποιο τόπο οὔτε περιορίζεται σὲ τοπικὰ ὅρια». Ἐπίσης ἀναφέρει ὁ ἱερὸς Πατέρας, ὅτι ἡ πνευματικὴ λατρεία συντελεῖται διὰ τῆς βοηθείας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος «Διότι τὸ Πνεῦμα εἶναι αὐτὸ διὰ τοῦ ὁποίου προσκυνοῦμε καὶ διὰ τοῦ ὁποίου προσευχόμαστε. Αὐτοὶ λοιπὸν ποὺ ἔτσι προσκυνοῦν διὰ τοῦ Πνεύματος καὶ τῆς Ἀλήθειας τὸν ὕψιστο Πατέρα, αὐτοὶ εἶναι οἱ ἀληθινοὶ προσκυνητές». Ὡς «ἐγκοσμιότητα» δὲν ἐννοοῦμε τὰ αἰσθητὰ μέσα λατρείας (ναοί, εἰκόνες, λιβάνια, κεριά, κλπ), τὰ ὁποῖα εἶναι βοηθητικὰ τῆς λατρείας, ἀλλὰ τὴν οὐσία της, τὴν αἴσθηση τῆς ὑπερβατικότητας τοῦ Θεοῦ.
Ἡ «ἐν ἀληθείᾳ» λατρεία εἶναι ἡ σύνδεσή της ἀπαραίτητα μὲ τὴν σώζουσα ἀλήθεια. Ὄχι μὲ τὴν ὁποιαδήποτε «ἀλήθεια», ἀλλὰ μὲ τὴν ἀποκαλυμμένη ἐν Χριστῷ ἀλήθεια, τὴν ἔνσαρκη Ἀλήθεια «ἐγὼ εἶμαι ἡ ὁδός, ἡ ἀλήθεια καὶ ἡ ζωὴ» (Ἰωάν.14,6), ἡ ὁποία ὑπάρχει μόνο μέσα στὴν Ἐκκλησία, διδάσκεται ἀπὸ τὸ Ἅγιο Πνεῦμα, τὸ Ὁποῖο ὁδηγεῖ «εἰς πᾶσαν τὴν ἀλήθειαν» (Ἰωάν.16,12-13), κατανοεῖται ἀπὸ τοὺς ἁγίους καὶ βιώνεται ἀπὸ τοὺς πιστούς. Καὶ ἐπειδὴ ἡ ἀλήθεια εἶναι συνώνυμη μὲ τὴ σωτηρία καὶ ἡ πλάνη καὶ τὸ ψεῦδος μὲ τὴν ἀπώλειά της, ἔχει πρωτεύουσα σημασία νὰ τονίσουμε πὼς ὅ,τι ὀνομάζεται ὡς «ἀλήθεια» ἐκτὸς τῆς Ἐκκλησίας, εἶναι πλάνη καὶ ὡς ἐκ τούτου ἡ ὅποια λατρεία συντελεῖται ἐκτὸς αὐτῆς, δὲν εἶναι εὐάρεστη στὸ Θεό.
Νὰ ἀναφέρουμε ἐδῶ ἐπιγραμματικὰ τὸ γεγονός, ὅτι στὶς μέρες μας, ὅπου κυριαρχεῖ τὸ συγκρητιστικὸ πνεῦμα, βλέπουμε συμπροσευχὲς ὀρθοδόξων κληρικῶν καὶ λαϊκῶν μὲ αἱρετικοὺς καὶ ἀλλοθρήσκους. Καὶ ἀκόμα ἀκοῦμε καὶ διαβάζουμε «θέσεις», ὅπως, «ὁ Θεὸς εἶναι ἕνας καὶ ἀποκαλεῖται καὶ λατρεύεται διαφορετικὰ ἀπὸ τὶς διάφορες θρησκευτικὲς πίστεις» ἢ τὸ χειρότερο: «ὅλες οἱ θρησκεῖες εἶναι διαφορετικοὶ δρόμοι ποὺ ὁδηγοῦν στὸν ἴδιο Θεό». Ἡ κατηγορηματικὴ ρήση τοῦ Κυρίου γιὰ λατρεία «ἐν πνεύματι καὶ ἀληθεία» ἀναιρεῖ πανηγυρικὰ αὐτὲς τὶς πλάνες.
Ὁ σαρκωμένος Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ, διὰ τῆς ἐνανθρωπήσεώς Του καὶ τοῦ ἀπολυτρωτικοῦ Τοῦ ἔργου, ἕνωσε καὶ πάλι τὸν ἄνθρωπο μὲ τὸ Θεό, δίνοντάς του ξανὰ τὴ δυνατότητα τῆς σωτηρίας καὶ τῆς θεώσεως.
Ἀλλὰ δυστυχῶς ὁ πτωτικὸς «κόσμος» ἀνθίσταται σὲ αὐτὴ τὴν ὑπέρτατη δωρεά. Ἀντὶ νὰ ἀποδίδει λατρεία «ἐν πνεύματι καὶ ἀληθεία» στὸ Θεό, ἀρέσκεται σὲ παχυλὲς καὶ ἀνόητες θρησκευτικὲς πράξεις. Σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν Ἁγία Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας, τὴν ἀληθινὴ Μία, Ἁγία, Καθολικὴ καὶ Ἀποστολικὴ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ἡ ὁποία τηρεῖ μὲ κάθε πιστότητα τὴ διδασκαλία τοῦ Σωτῆρα μας Χριστοῦ καὶ τὴν πατερικὴ παράδοση, οἱ ποικιλώνυμες αἱρέσεις καὶ οἱ θρησκεῖες τοῦ κόσμου λατρεύουν τὸ «θεὸ» ἢ τοὺς «θεούς» τους μὲ μὴ ἀρεστὸ στὸ Θεὸ τρόπο. Φθάνει νὰ φέρουμε στὸ νοῦ μας τὴν σύγχρονη εἰδωλολατρία τῶν λεγομένων ἀνατολικῶν θρησκευμάτων, νὰ διαπιστώσουμε τὸ ἔρεβος τῆς πλάνης καὶ τῆς δεισιδαιμονίας.
Βιώνουμε στὶς τραγικὲς ἀποκαλυπτικὲς καὶ ἐσχατολογικὲς ἡμέρες μας μιὰ πρωτοφανῆ πνευματικὴ καὶ ἠθικὴ κατάπτωση. Ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος πασχίζει νὰ ἐξοβελίσει τὸ Χριστὸ ἀπὸ τὴν προσωπικὴ καὶ δημόσια ζωή. Τὸ τωρινὸ δαιμονικὸ πνεῦμα τῆς λεγομένης «Νέας Ὑδροχοϊκὴς Ἐποχῆς» ἐπιχειρεῖ την ἀποχριστιανοποίηση τοῦ κόσμου, σὲ ὅλες τὶς φάσεις τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς. Τὸ θεῖο πρόσωπο τοῦ Λυτρωτῆ μας Χριστοῦ ἀπό-θεοποιεῖται καὶ ὑποβιβάζεται σὲ ἕναν κοινὸ θνητό, στὴν καλλίτερη περίπτωση σὲ ἕναν σημαντικὸ ἄνθρωπο, μόνο ἄνθρωπο καὶ σὲ καμιὰ περίπτωση Θεό.
Εἶναι ἡ ὑλοποίηση τοῦ προαιώνιου καὶ καταχθόνιου σχεδίου του ἀπ’ ἀρχῆς ἀνθρωποκτόνου διαβόλου, νὰ ματαιώσει τὸ σχέδιο τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου.
Δὲν λογίζεται πιὰ ὁ Χριστὸς ὡς ὁ μοναδικὸς καὶ ἀποτελεσματικὸς σωτῆρας, Αὐτὸς ποὺ διακήρυξε στὴν Σαμαρείτιδα ὅτι εἶναι τὸ «ζωντανὸ νερό», καὶ ὅποιος πίνει ἀπὸ αὐτὸ δὲ διψάει στὸ αἰῶνα καὶ ἔχει ζωὴ αἰώνια. Ὁ σύγχρονος ἀποστατημένος ἄνθρωπος διακηρύττει μὲ δαιμονικὸ κομπασμὸ ὅτι δὲν τοῦ χρειάζεται κανένας σωτῆρας νὰ τὸν σώσει, ἀλλὰ μπορεῖ ἀπὸ μόνος του νὰ σωθεῖ καὶ νὰ γίνει θεός. Ἄλλωστε τὸ φρικῶδες δόγμα τῆς «Νέας Ἐποχῆς» εἶναι ὅτι ὁ κάθε ἄνθρωπος εἶναι ἀπὸ μόνος του θεός, ὅτι δὲν ὑπάρχει ἄλλος θεὸς ἐκτὸς ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο. Πρόκειται γιὰ τὴν ἀποδοχὴ τοῦ λεγομένου «εὐαγγελίου τοῦ ὄφεως», στὴν Ἐδέμ, δηλαδὴ τοῦ διαβόλου, ὁ ὁποῖος ἔπεισε τοὺς πρωτοπλάστους ὅτι μποροῦν νὰ γίνουν θεοί, χωρὶς τὸ Θεό, «ἔσεσθε ὡς θεοὶ» (Γέν.3,5).
Εἶναι ἀνάγκη νὰ ἐξετάσουμε καὶ τὸν ἑαυτό μας ἂν λατρεύουμε καὶ ἐμεῖς τὸ Θεὸ «ἐν πνεύματι καὶ ἀληθεία». Ἂν ἡ ἀναφορά μας στὸ Θεὸ ἔχει ἁγιοπνευματικὸ χαρακτῆρα καὶ ὄχι τυπολατρικό. Ἂν εἶναι συνειδητὰ ὀντολογικὴ ἡ μετοχὴ στὴν πανταχοῦ παρουσία τῆς ἄκτιστης χάριτος τοῦ Θεοῦ καὶ ὄχι μιὰ ρηχὴ συναισθηματικὴ κατάσταση. Ἂν ἡ στάση μας ἀπέναντί Του συνοδεύεται καὶ ἀπὸ τὴν ἀποδοχὴ τῆς σώζουσας διδασκαλίας, γιὰ νὰ εἶναι ἡ λατρεία μας ἀποδεκτὴ ἀπὸ Ἐκεῖνον, εὐάρεστη καὶ ἀποτελεσματική.
Καὶ τέλος νὰ μὴν λησμονοῦμε ὅτι ἡ λατρεία μας πρὸς τὸ Θεό, ἐν τέλει, ἐπιστρέφει ὡς πλημμυρίδα εὐλογιῶν καὶ διάχυση τῶν ἀκτίστων ἐνεργειῶν Τοῦ πρὸς ἡμᾶς, ἐπειδὴ ὁ Ἴδιος οὐδεμία ἀνάγκη ἔχει ἀπὸ τὴ δική μας λατρεία, διότι Τὸν δοξολογοῦν ἀέναα «χίλιαι χιλιάδες… καὶ μύριαι μυριάδες» (Δάν.7,9) ἀγγέλων, «ἡμέρας καὶ νὺκτὸς λέγοντες· ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος Κύριος ὁ Θὲὸς ὁ παντοκράτωρ… ἀμήν· ἡ εὐλογία καὶ ἡ δόξα καὶ ἡ σὸφία καὶ ἡ εὐχαριστία καὶ ἡ τὶμὴ καὶ ἡ δύναμις καὶ ἡ ἰσχὺς τῷ Θὲῷ ἡμῶν εἰς τὸὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων· ἀμήν» (Ἀποκ.4,8.7,11)!
Κοντάκιον
Ἦχος πλ. δ’.
Πίστει ἐλθοῦσα ἐν τῷ φρέατι, ἡ Σαμαρεῖτις ἐθεάσατο, τὸ τῆς σοφίας ὕδωρ σε, ᾧ ποτισθεῖσα δαψιλῆς, Βασιλείαν τὴν ἄνωθεν ἐκληρώσατο, αἰωνίως ἡ ἀοίδιμος.
ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
18 Μαΐου 2025 ἑορτάζουν:
Κυριακή της Σαμαρείτιδος
Σύναξη πάντων τῶν ἐν Ἁγίοις Πατέρων ἡμῶν Ἀρχιεπισκόπων καὶ Πατριαρχῶν Κωνσταντινουπόλεως
Σύναξη τῶν Ἁγίων της Δημητριάδος
Ἀνακομιδὴ Ἱερῶν λειψάνων τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Ἐρημίτη καὶ Ὁμολογητῆ
Ἀνάμνηση Θαύματος Ἁγίας Βαρβάρας στὴν Λευκάδα
Ἅγιοι Πέτρος, Διονύσιος, Ἀνδρέας, Παῦλος, Χριστίνα, Ἡράκλειος, Παυλίνος καὶ Βενέδιμος οἱ Μάρτυρες
Ἀγίες Τεκοῦσα, Ἀλεξανδρία, Κλαυδία, Φαεινή, Εὐφρασία, Ματρώνα, Ἰουλία καὶ Θεοδότη οἱ Παρθενομάρτυρες ἀπὸ τὴν Ἄγκυρα τῆς Γαλατίας καὶ Θεόδοτος ὁ Μάρτυρας
Ἅγιος Στέφανος Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης
Ἅγιος Ἰουλιανὸς ὁ Μάρτυρας
Ἅγιος Θεόδωρος ὁ Ἱερομάρτυρας Πάπας Ρώμης
Ὁσία Ἀναστασὼ ἡ ἐν τοῖς Λευκαδίου
Ὅσιος Μαρτινιανὸς ὁ ἐν τοῖς Ἀρεοβίνθου
Ἁγία Γαλακτία
Ἅγιοι Μάρτυρες, κληρικοὶ καὶ λαϊκοί, οἱ ἀναιρεθέντες ὑπὸ τὸν αὐτοκράτορα Οὐάλη
Ἅγιοι Δαβὶδ καὶ Ταριχάνι οἱ Μάρτυρες
Ἅγιος Θεόδοτος ὁ Μάρτυρας
Ἅγιος Ποταμῶν ὁ Ἱερομάρτυρας Ἐπίσκοπος Ἡρακλείας
Ὅσιος Μακάριος ὁ Ἱεραπόστολος
Ἅγιος Βενάντιος ὁ Μάρτυρας
Ἅγιος Φήλικας ὁ Ἱερομάρτυρας
Ἅγιος Διόσκορος ὁ Μάρτυρας