Τοῦ Λάμπρου Κ. Σκόντζου
Θεολόγου – Καθηγητοῦ
«Τῷ Ἁγίῳ καὶ Μεγάλω Σαββάτω, τὴν θεόσωμον Ταφήν καὶ τὴν εἰς Ἅδου κάθοδον τοῦ Κυρίου καὶ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ ἑορτάζομεν, δι’ ὧν τῆς φθορᾶς τὸ ἡμέτερον γένος ἀνακληθὲν πρὸς αἰωνίαν ζωήν μεταβέβηκε». Σύμφωνα μὲ τὸ ἱερὸ συναξάρι αὐτὴν τὴν ἅγια ἡμέρα τιμᾶμε καὶ προσκυνᾶμε τὴν Ταφὴ τοῦ Κυρίου μας καὶ τὴν εἰς Ἅδου Κάθοδόν Του.
Ἀπόγευμα τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς. Ἡ φρικτὴ ἡμέρα ἔβαινε πρὸς τὸ τέλος της. Τὸ φυσικὸ σκοτάδι ἐρχόταν νὰ διαδεχθεῖ τὸ ὑπερφυσικὸ σκοτάδι τῆς σταυρώσεως, ποὺ εἶχε καλύψει ὁλάκερη τὴ γῆ. Ὁ Κύριος εἶχε ἐκπνεύσει ἐπὶ τοῦ σταυροῦ. Τὸ ἄχραντο σῶμα Του κρέμονταν ἄπνουν ἐπὶ τοῦ ξύλου, ἀνάμεσα στοὺς συσταυρωμένους ληστές, οἱ ὁποῖοι σπάραζαν ἀκόμη ἀπὸ τοὺς ἐπιθανάτιους σπασμούς. Ἀλλά, ὅπως μᾶς πληροφορεῖ ὁ ἱερὸς Εὐαγγελιστής, τὰ σώματα τῶν ἐσταυρωμένων ἔπρεπε νὰ ταφοῦν καὶ μάλιστα βιαστικά, πρὶν πέσει τὸ σκοτάδι καὶ μπεῖ ἡ ἑπόμενη ἡμέρα, σύμφωνα μὲ τὸν ἰουδαϊκὸ ὑπολογισμὸ τοῦ ἡμερονυκτίου. Ἔτσι οἱ Ἰουδαῖοι «ἵνα μὴ μείνη ἐπὶ τοῦ σταυροῦ τὰ σώματα ἐν τῷ σαββάτῳ, ἐπεὶ Παρασκευὴ ἢν γὰρ μεγάλη ἡ ἡμέρα ἐκείνη τοῦ σαββάτου΄ηρώτησαν τονΠιλάτον ἵνα κατεαγώσιν αὐτῶν τὰ σκέλη, καὶ ἀρθῶσιν» (Ἰωάν.19,31).
Τὴν ἑπόμενη ἡμέρα οἱ Ἰουδαῖοι ἑόρταζαν το Πάσχα τους. Δὲ μποροῦσαν τὴ λαμπρὴ αὐτὴ μέρα νὰ ἀτενίζουν στὸ λόφο Γολγοθᾶ σταυρωμένα πτώματα κακούργων, τὸ ἀποκρουστικὸ θέαμα θὰ τοὺς χαλοῦσε τὴν ἑορταστικὴ διάθεση.
Διατάχθηκαν λοιπὸν οἱ στρατιῶτες καὶ μὲ χονδρὲς σιδερένιες βέργες τσάκισαν τὰ κόκαλα τῶν δύο συσταυρωμένων ληστῶν, γιὰ νὰ ἐπιταχύνουν τὸ θάνατό τους, διότι ἀκόμη δὲν εἶχαν ἐκπνεύσει. «Ἐπὶ τὸν Ἰησοῦν ἐλθόντες ὡς εἶδον αὐτὸν ἤδη τεθνηκότα, οὐ κατέαξαν αὐτοῦ τὰ σκέλη, ἀλλ’ εἰς τῶν στρατιωτῶν λόγχη αὐτοῦ την πλευράν ένυξέ, καὶ εὐθέως ἐξῆλθε αἷμα καὶ ὕδωρ» (Ἰωάν.19,33). Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ὁ θάνατος τοῦ Κυρίου ὑπῆρξε πραγματικός, εἰς πεῖσμα ὅλων ἐκείνων τῶν συκοφαντῶν, οἱ ὁποῖοι συνεχίζοντες τὴν θεομάχο ἔχθρα τῶν ἀρχόντων τοῦ Ἰσραήλ, ὑποστήριζαν καὶ ὑποστηρίζουν ὅτι δῆθεν δὲν πέθανε ἐπὶ τοῦ σταυροῦ καὶ κατὰ συνέπεια ἡ ἀνάστασή Του ἦταν ψεύτικη!
Κοντὰ στὸ σταυρὸ τοῦ Κυρίου εἶχαν ἀπομείνει μόνο ἡ Θεοτόκος καὶ οἱ ἡρωικὲς γυναῖκες μαθήτριές Του, οἱ ὁποῖες συνέπασχαν μὲ Αὐτόν, ἔκλαιγαν καὶ πενθοῦσαν τὸ ἄδικο πάθος καὶ τὸ θάνατό Του. Ἀντίθετα οἱ ἕνδεκα μαθητὲς εἶχαν κρυφτεῖ γιὰ τὸ φόβο τῶν Ἰουδαίων (Ἰωάν.20,19). Ὅμως ἦταν ἀδύνατο σ’ αὐτὲς νὰ ἀναλάβουν τὸ δύσκολο ἔργο τῆς ἀποκαθηλώσεως καὶ τῆς ταφῆς τοῦ Χριστοῦ. Τὸ πιὸ ἀνυπέρβλητο ἐμπόδιο ἦταν ἡ αἴτηση στὸν Πιλάτο, προκειμένου νὰ τοὺς δοθεῖ ἡ ἀπαιτούμενη ἄδεια τῆς ταφῆς.
Τὸ ἔργο αὐτὸ ἀνάλαβαν οἱ εὐσεβεῖς ἄρχοντες Ἰωσὴφ καὶ Νικόδημος. «Ἐπεὶ ἢν Παρασκευή, ὁ ἐστι προσάββατον, ἐλθὼν Ἰωσὴφ ὁ ἀπὸ Ἀριμαθαίας, εὐσχήμων βουλευτής, ὀς καὶ αὐτὸς ἢν προσδεχόμενος τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ, τολμήσας εἰσῆλθε πρὸς Πιλάτον καὶ ἠτήσατο τὸ σῶμα τοῦ Ἰησοῦ». Ἐκεῖνος «ἐδωρήσατο τὸ σῶμα τῷ Ἰωσήφ. Καὶ ἀγοράσας σινδόνα καὶ καθελὼν αὐτὸν ἐνείλησε τὴ σινδόνη καὶ κατέθηκεν αὐτὸν ἐν μνημείῳ, ὁ ἢν λελατομημένον ἐκ πέτρας, καὶ προσεκύλισε λίθόν ἐπὶ τὴν θύραν τοῦ μνημείου» (Μάρκ.15,43-46).
Αὐτὴ ἦταν καὶ ἡ τελευταία πράξη τοῦ Θείου Δράματος. Ὁ «ἀχώρητος παντὶ» χωρᾶ καὶ κρύπτεται στὸν τάφο. Αὐτὸς ποὺ κατοικεῖ στὰ ἀπέραντα οὐράνια κείτεται στὸ ὑγρὸ μνημεῖο. Μυστήριο μέγα!
Ἡ ψυχὴ τοῦ Κυρίου, ὅπως ἀναφέραμε στὸ σχόλιό μας τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς, κατέβηκε στὸν Ἅδη, σύμφωνα μὲ τὴν σαφέστατη διδασκαλία τοῦ ἀποστόλου Πέτρου: «θανατωθεὶς μὲν σαρκί, ζωοποιηθεὶς δὲ πνεύματι ἐν ὦ καὶ τοῖς ἐν τῇ φυλακῇ πνεύμασι πορευθεῖς ἐκήρυξεν» (Α’ Πέτρ.3,18) καὶ ὁμιλῶν γιὰ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου «οὐ κατελείφθη ἡ ψυχὴ αὐτοῦ εἰς ἅδου οὐδὲ ἡ σὰρξ αὐτοῦ εἶδε διαφθορὰν» (Πράξ.2,31). Τὸ ἴδιο καὶ ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἔγραψε πὼς ὁ Χριστὸς «κατέβη πρῶτον εἰς τὰ κατώτατα μέρη τῆς γῆς» (Ἐφεσ.4,9), σύμφωνα μὲ τὴν ἀντίληψη τῆς ἐποχῆς, ὅτι ὁ Ἅδης βρίσκεται στὰ ἔγκατα τῆς γῆς. Ἐκεῖ ὁ Κύριος κατὰ τὴν τριήμερο παραμονή Του συνέχισε καὶ στὸν κόσμο τῶν πνευμάτων τὸ ἀπολυτρωτικὸ Τοῦ ἔργο. Κήρυξε τὸ εὐαγγέλιο τῆς σωτηρίας καὶ στοὺς ἀπ’ αἰῶνος νεκρούς. Ὅπως στὸν κόσμο τῶν ζωντανῶν ἔτσι καὶ στὸν κόσμο τῶν νεκρῶν ὑπῆρξαν ἐκεῖνοι ποὺ πίστεψαν καὶ ἐκεῖνοι ποὺ ἀρνήθηκαν τὸ κήρυγμά Του. Κατὰ τὴν λαμπροφόρο Ἀνάστασή Του ἀνέβασε μαζί Του καὶ ὅσους πίστεψαν σ’ Αὐτόν.
Σύμφωνα μὲ τοὺς ἐκκλησιαστικοὺς συγγραφεῖς ἡ κάθοδος τοῦ Κυρίου στὸν Ἅδη ὑπῆρξε ἐπεισοδιακή. Σὲ πρωτοχριστιανικὸ κείμενο διαβάζουμε: Ὅταν ὁ Χριστὸς πλησίασε στὶς βαριὲς θύρες τοῦ Ἅδη ἀκούστηκε μιὰ γοερὴ φωνὴ «ἄρατε πύλας λέγουσα. Ἀκούσας ὁ Ἅδης ἐκ δευτέρου την φωνήν απεκρίθη ὡς δῆθεν μὴ γινώσκων καὶ λέγει: Τὶς ἐστιν οὗτος ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης; Λέγουσιν οἱ ἄγγελοι τοῦ δεσπότου: Κύριος κραταιὸς καὶ δυνατός, Κύριος δυνατὸς ἐν πολέμῳ. Καὶ εὐθέως ἅμα τῷ λόγῳ τούτῳ αἱ χαλκαὶ πύλαι συνετρίβησαν καὶ οἱ σιδηροὶ μοχλοὶ συνεσθλάσθησαν, καὶ οἱ δεδεμένοι πάντες νεκροὶ ἐλύθησαν τῶν δεσμῶν, καὶ ἡμεῖς μετ’ αὐτῶν. Καὶ εἰσῆλθεν ὁ βασιλεὺς τῆς δόξης ὦσπερ ἄνθρωπος, καὶ πάντα τὰ σκοτεινὰ τοῦ Ἅδου ἐφωτίσθησαν» (Evang.Nicodimi, ParsII, cap.V (XXI)3).
Οἱ ἐντυπωσιακὲς αὐτὲς σκηνὲς ἐνέπνευσαν τὰ μέγιστα στὴν θαυμάσια εἰκονογραφία καὶ ἰδιαίτερα τὴν μεγαλειώδη ὑμνολογία τοῦ Μ. Σαββάτου. Αὐτὴ μαζὶ μὲ τὴν ὑμνολογία τοῦ Πάσχα ἀποτελεῖ τὸ ἀποκορύφωμα τῆς θρησκευτικῆς ποιήσεως.
Ὁ θεολογικότατος κανόνας τοῦ Ὄρθρου τοῦ Μεγάλου Σαββάτου καὶ ὁ περίφημος καὶ δημοφιλὴς Ἐπιτάφιος Θρῆνος ὑμνοῦν τὸ νεκρὸ Θεὸ καὶ προαναγγέλλουν τὴν θριαμβευτικὴ Τοῦ ἀνάσταση. Ρίγη συγκινήσεως καὶ πνευματικῆς τέρψεως γεμίζουν τὶς ψυχὲς τῶν πιστῶν, οἱ ὁποῖοι γεμίζουν ἀσφυκτικὰ τοὺς ναοὺς γιὰ κλίνουν γόνυ μπροστὰ στὸν ἀνθοστόλιστο Ἐπιτάφιο, νὰ προσκυνήσουν τὸν Κτίστη τοῦ κόσμου, ὁ Ὅποιος «Ως ἀνείδεος νεκρὸς καταφαίνεται, ὁ την κτίσιν ωραΐσας του παντός». Νὰ ἀποσμίξουν τοὺς «δακρυρρόους θρήνους τους» μὲ τὰ μύρα της ἀνοιξιάτικων ἀνθέων καὶ τὰ γλυκὰ μέλη τῶν ἱερῶν ὑμνολογιῶν. Ἡ θεσπέσια ἀκολουθία τοῦ Ὄρθρου τοῦ Μεγάλου Σαββάτου θεωρεῖται ὡς ἡ ἐξόδιος ἀκολουθία τοῦ Κυρίου μας! Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας παραλλήλισαν τὴν ταφὴ τοῦ Κυρίου μὲ τὴν ἀνάπαυση τοῦ Θεοῦ κατὰ τὴν ἑβδόμη ἡμέρα τῆς Δημιουργίας (Γέν.2,3). Ὁ «ὄλβιος τάφος» εἶναι ἡ κλίνη τῆς ἀναπαύσεως τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ, ὁ Ὁποῖος κατάπαυσε ἀπὸ τὸ ἔργο τῆς ἀναδημιουργίας τοῦ ἀνθρώπου καὶ ὁλοκλήρου τῆς δημιουργίας καὶ τὴν ἁγία αὐτὴ ἡμέρα ἀναπαύεται. Τὸ θαυμάσιο δοξαστικὸ τῶν αἴνων τοῦ Ὄρθρου τοῦ Μ. Σαββάτου τονίζει ἐμφαντικὰ αὐτὴ τὴν παρομοίωση: «… Τοῦτο ἐστι τὸ ευλογημένον Σάββατόν αὕτη ἐστὶν ἡ τῆς καταπαύσεως ἡμέρα, ἐν ἡ κατέπαυσεν ἀπὸ πάντων τῶν ἔργων αὐτοῦ ὁ μονογενὴς Υἱὸς τοῦ Θεοῦ διὰ τῆς κατὰ τὸν θάνατον οἰκονομίας τὴ σαρκί σαββατίσας…».
«Σήμερα ἔγινε σωτηρία γι’ αὐτοὺς ποὺ κατοικοῦν πάνω στὴ γῆ, καὶ γιὰ τοὺς ἀπ’ αἰῶνος δέσμιους κάτω ἀπὸ τὴ γῆ, τονίζει πανηγυρικὰ ὁ ἅγιος Ἐπιφάνιος Κύπρου… Οἱ βαριὲς πύλες τοῦ Ἅδη ἄνοιξαν διάπλατα. Ἐσεῖς οἱ ἀπ’ αἰῶνος κεκοιμημένοι σκιρτῆστε ἀπὸ χαρά. Ἐσεῖς οἱ καθήμενοι στὸ σκοτάδι καὶ στὴ σκιὰ τοῦ θανάτου ὑποδεχτεῖτε τὸ μέγα Φῶς. Ὁ Δεσπότης εἶναι μαζὶ μὲ τοὺς δούλους, ὁ Θεὸς εἶναι μαζὶ μὲ τοὺς νεκρούς, ἡ ζωὴ ἀνταμώθηκε μὲ τοὺς θνητούς, ὁ ἀνεύθυνος κοινωνεῖ μὲ τοὺς ὑπεύθυνους, τὸ ἀνέσπερο φῶς βρέθηκε μέσα στὸ σκοτάδι, μὲ τοὺς αἰχμαλώτους ὁ ἐλευθερωτής, μετὰ τῶν κατωτάτων ὁ ὑπεράνω τῶν οὐρανῶν…»
Ἐνῷ ἡ πανάγια Σάρκα τοῦ Κυρίου μᾶς ἀναπαυόταν στὴ γῆ, ἡ ψυχή Του συνέχιζε τὸ ἀπολυτρωτικὸ ἔργο στὸν Ἅδη. Ἐκεῖ δόθηκε ἡ πιὸ ἀποφασιστικὴ «μάχη» ὅλων τῶν ἐποχῶν. Ἀναμετρήθηκε ἡ ζωὴ μὲ τὸ θάνατο, ὁ παράδεισος μὲ τὸ Ἅδη, ὁ Χριστὸς μὲ τὸ διάβολο.
Ἀπὸ τὴν τιτάνια αὐτὴ πάλη νικήθηκε κατὰ κράτος ὁ διάβολος, καταπατήθηκε, κουρελιάστηκε καὶ καταργήθηκε ὁ θάνατος καὶ ἄνοιξε διάπλατα ὁ παράδεισος γιὰ τοὺς πιστοὺς τοῦ Χριστοῦ. Αὐτὸ τὸ μεγάλο θρίαμβο ἀποτυπώνει θαυμάσια στὰ ὑπέροχα τροπάρια τῆς ἡμέρας: «Σήμερον ὁ ἄδης στένων βοά Κετελήθη μου τὸ κράτος ὁ ποιμὴν ἐσταυρώθη καὶ τὸν Ἀδὰμ ἀνέστησεν ὤν περεβασίλευον εστέρημαι, καὶ οὖς κατέπιον ἰσχύσας, πάντας εξήμεσα εκένωσε τους τάφους ὁ σταυρωθεὶς οὐκ ἰσχύει τοῦ θανάτου τὸ κράτος…». «Σήμερον ὁ Ἄδης στένων βοά … ἐλθὼν (ὁ Χριστὸς) τὸ κράτος μου ἔλυσε, πύλας χαλκᾶς συνέτριψε, ψυχὰς ἂς κατεῖχον το πρίν, Θεὸς ὤν ἀνέστησε…», «…ἐδεξάμην θνητόν, ὦσπερ ἕνα τῶν θανόντων, τοῦτον δὲ κατέχειν, ὅλως οὐκ ἰσχύω, ἀλλ’ ἀπολῶ μετὰ τούτου, ὤν ἐβασίλευον, ἐγὼ εἶχον τοὺς νεκροὺς ἀπ’ αἰῶνος, ἀλλὰ οὗτος ἰδοὺ πάντας ἐγείρει…»!
Οἱ ὀρθόδοξοι πιστοὶ μὲ θλίψη στὴν ψυχή, μὲ βουρκωμένα μάτια καὶ συναισθηματικὴ φόρτιση πλησιάζουμε στὸν ἱερὸ Ἐπιτάφιο νὰ προσκυνήσουμε τὸ νεκρὸ Κύριο καὶ νὰ τοῦ ἐναποθέσουμε λίγα ἀνοιξιάτικα λουλούδια, ψάλλοντες «Τῷ Πάθει Σοῦ Χριστὲ ἐλευθερώθημεν, καὶ τὴ ἀναστάσει Σου, ἐκ φθορᾶς ἐλυτρώθημεν»! Περισσότερο θέλουμε νὰ Τοῦ ἐναποθέσουμε τὴν καρδιά μας καὶ τὴν ἐλπίδα μας, διότι Αὐτὸς εἶναι ὁ ὑπέρτατος καὶ μοναδικὸς Λυτρωτής μας, καὶ κανένας ἄλλος! Ἡ βεβαιότητα τῆς λαμπροφόρου Ἀναστάσεώς Του μᾶς γεμίζει αἰσιοδοξία καὶ οὐράνια χαρά. Διότι ἡ δική Του Ἀνάσταση εἶναι ἡ ἀπαρχὴ καὶ τῆς δικῆς μας ἀναστάσεως. «Νυνὶ δε Χριστὸς ἐγήγερται ἐκ νεκρῶν, ἀπαρχή των κεκοιμημένων εγένετό… ἔσχατος ἐχθρὸς καταργεῖται ὁ θάνατος» (Α’ Κορ.15,20,26). Αὐτὴ εἶναι ἡ πιὸ χαρμόσυνη ἀγγελία τῆς ἀνθρώπινης ἱστορίας, ἡ πιὸ ἐλπιδοφόρα πίστη σὲ ὅλους τοὺς κόσμους. Αὐτὴ ἡ μακάρια πίστη διώχνει μακριά μας κάθε κατήφεια. Δὲ μᾶς φοβίζει πιὰ τίποτε, διότι ὅ,τι καὶ νὰ μᾶς συμβεῖ ὁ τελικός μας θρίαμβος εἶναι προδιαγεγραμμένος καὶ ἡ ἀνάστασή μας εἶναι προαποφασισμένη ἀπὸ τὸν Νικητὴ τοῦ θανάτου, τὸν Ἀναστάντα Κύριό μας Ἰησοῦ Χριστό!
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος β‘.
Ὁ εὐσχήμων Ἰωσήφ, ἀπὸ τοῦ ξύλου καθελὼν τὸ ἄχραντόν σου Σῶμα, σινδόνι καθαρᾷ, εἱλήσας καὶ ἀρώμασιν, ἐν μνήματι καινῷ κηδεύσας ἀπέθετο.
Κοντάκιον
Ἦχος β‘.
Τὴν ἄβυσσον ὁ κλείσας, νεκρὸς ὁρᾶται, καὶ σμύρνῃ καὶ σινδόνι ἐνειλημμένος, ἐν μνημείῳ κατατίθεται, ὡς θνητὸς ὁ ἀθάνατος. Γυναῖκες δὲ αὐτὸν ἦλθον μυρίσαι, κλαίουσαι πικρῶς καὶ ἐκβοῶσαι· Τοῦτο Σάββατόν ἐστι τὸ ὑπερευλογημένον, ἐν ᾧ, Χριστὸς ἀφυπνώσας, ἀναστήσεται τριήμερος.
ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
19 Ἀπριλίου 2025 ἑορτάζουν:
Τὸ Μεγάλο Σάββατο – Ἡ Ταφὴ τοῦ Κυρίου
Ἅγιος Παφνούτιος ὁ Ἱεροσολυμήτης, Ἱερομάρτυρας
Ἅγιος Θεόδωρος ὁ Μάρτυρας καὶ οἱ σὺν αὐτῷ Φιλίππα, Διόσκορος, Σωκράτης καὶ Διονύσιος
Ἅγιος Ἀγαθάγγελος ὁ Ἐσφιγμενίτης
Ὅσιος Γεώργιος ὁ Ὁμολογητὴς Ἐπίσκοπος Πισιδίας
Ἅγιος Τρύφων Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης
Ἁγίου Ὅρους ὁ Μονοχίτων καὶ Ἀνυπόδητος
Ἁγία Ἀσινέθ του Γκορίτσκυ
Ἅγιος Ἀλπέγιος
Ἅγιοι Ἐρμογένης, Ἐξπέδιτος, Ἀριστόνικος, Ροῦφος καὶ Γαλατᾶς οἱ Μάρτυρες
Ἅγιος Βίκτωρ ὁ Ἱερομάρτυρας Ἐπίσκοπος Γκλαζώφ
Ὅσιος Σεβαστιανὸς τοῦ Καραγκάντα
Ἀνακομιδὴ Ἱερῶν Λειψάνων τοῦ Ἁγίου Μωυσῆ τοῦ Θαυματουργοῦ
Σύναξη πάντων τῶν Σιναϊτῶν Ἁγίων
Ἀνακομιδὴ Ἱερῶν Λειψάνων τοῦ Ὁσίου Ἰωσήφ του Γεροντογιάννη
Ὅσιος Νίκανδρος ὁ Σιναΐτης ὁ ἐκ Καστελορίζου
Ὅσιος Λεόντιος ὁ ἐν Βλαχέρνᾳ Ἀρκαδίας
Ὅσιοι Ἀπόστολος καὶ Θεοχάρης οἱ αὐτάδελφοι