Ὁ Ἅγιος Φιλούμενος, κατὰ κόσμον Σοφοκλῆς Ὀρουντιώτης, ἦταν γέννημα καὶ θρέμμα τῆς ἁγιοτόκου νήσου Κύπρου. Γεννήθηκε στὶς 15 τοῦ Ὀκτώβρη τοῦ ἔτους 1913 στὴν ἐνορία τοῦ Ἁγίου Σάββα στὴ Λευκωσία. Ἡ καταγωγή του ὅμως ἦταν ἀπὸ τὸ χωριὸ τῆς ἐπισκοπῆς Μόρφου, Ὀρούντα. Γόνος εὐλαβῶν γονέων -τοῦ Γεωργίου καὶ τῆς Μαγδαληνῆς Χασάπη- καὶ «ὑποτακτικὸς» τῆς εὐλογημένης γιαγιᾶς του Ἀλεξάνδρας, ὁ Ἅγιος Φιλούμενος μυήθηκε ἀπὸ πολὺ νωρὶς σ’ ἕνα μοναχικὸ τυπικὸ ζωῆς.
Παιδιόθεν ἔμαθε νὰ προσεύχεται, νὰ νηστεύει, νὰ ἐκκλησιάζεται καὶ νὰ μελετᾶ τὴν Ἁγία Γραφὴ καὶ τὰ συναξάρια μὲ τοὺς βίους τῶν Ἁγίων. Ἰδιαίτερα τοῦ ἄρεσε νὰ διαβάζει τὸ βίο τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου του Καλυβίτου, τοῦ ὁποίου ἡ βιοτὴ τόσο τὸν εἶχε θέλξει, ὥστε ἄναψε μέσα του ἔντονη ἡ ἐπιθυμία νὰ ἀναχωρήσει ἐκ τοῦ κόσμου γιὰ νὰ ζήσει τὴν κατὰ Θεὸ μοναχικὴ ζωή.
Ἔτσι, τὸ Καλοκαίρι τοῦ 1927 ἐγκατέλειψε, μαζὶ μὲ τὸν ἀδελφό του Ἀλέξανδρο (τὸν μετέπειτα ἱερομόναχο Ἐλπίδιο), τὸ πατρικό του σπίτι καὶ πῆγε στὸ Σταυροβούνι ὅπου παρέμεινε γιὰ 5 χρόνια ὑποτασσόμενος «ἐν παντὶ» στὸν τότε ἡγούμενο, μοναχὸ Βαρνάβα.
Τὸ 1934 -Θεοῦ τὴ νεύση- ἀναχώρησε, μαζὶ μὲ τὸν ἀδελφό του, ἀπὸ τὴ Μονή του Σταυροβουνιοῦ καὶ μετέβη στὰ Ἱεροσόλυμα γιὰ νὰ ἐγγραφεῖ στὸ Γυμνάσιο τοῦ ἐκεῖ Πατριαρχείου. Στον τρίτο χρόνο φοίτησής του στὸ Γυμνάσιο ἐκάρη μοναχός, ἀπὸ τὸν τότε Πατριάρχη Τιμόθεο Θέμελη καὶ λίγους μῆνες μετὰ χειροτονήθηκε διάκονος. Τὸ 1943 χειροτονήθηκε πρεσβύτερος καὶ ἕξι χρόνια ἀργότερα ἔλαβε καὶ τὸ ὀφφίκιο τοῦ Ἀρχιμανδρίτη.
Ἀποφοιτῶντας ἀπὸ τὴ Σχολὴ τοῦ Πατριαρχείου ὁ Ἅγιος Φιλούμενος, παρέμεινε στὰ Ἱεροσόλυμα ὅπου ὑπηρέτησε, ὡς μέλος τῆς Ἁγιοταφικῆς ἀδελφότητας, γιὰ 45 συνεχῆ χρόνια. Σ’ αὐτὰ τὰ χρόνια διορίστηκε ὡς ἡγούμενος σὲ διάφορα προσκυνήματα –στὴν Τιβεριάδα, στὴν Ἰόππη, στὴ Μονὴ τοῦ Ἀρχαγγέλου, στὴ Ραμάλλα, στὸν Ἀββᾶ Θεοδόσιο, στὸν Προφήτη Ἠλία, στὸ Φρέαρ τοῦ Ἰακώβ- ἀπ’ ὅπου διακόνησε μὲ πολλὴ ἀγάπη καὶ πόνο τὸ ἑκάστοτε ποίμνιό του.
Ὁ κόσμος, καὶ κυρίως οἱ ἁπλοῖ ἄνθρωποι μὲ τοὺς ὁποίους συναναστρεφόταν καθημερινά, στηρίζοντάς τους πνευματικὰ καὶ ὑλικά, τὸν ἀγαποῦσαν καὶ τὸν σέβονταν. Πολλοὶ μάλιστα τὸν εὐλαβοῦνταν ἀπὸ τὸν καιρὸ ποὺ ἦταν ἐν ζωῇ, ἀφοῦ ἀπὸ πολὺ νωρὶς ἀπέκτησε τὴ φήμη ἑνὸς ἐξαιρετικοῦ ἱερομονάχου καὶ πνευματικοῦ.
Ἡ ζωή του ἦταν ἁπλῆ καὶ ταπεινή – σύμφωνη, ὅσο ἦταν δυνατόν, μὲ τὸ αὐστηρὸ μοναχικὸ τυπικὸ ποὺ ὡς παρακαταθήκη παρέλαβε ἀπὸ τοὺς πρώτους πνευματικούς του πατέρες στὸ Σταυροβούνι. Ὁ ἴδιος ἦταν πολὺ αὐστηρὸς νηστευτής –συνήθως ἔτρωγε ἐλάχιστα καὶ χωρὶς νὰ ἔχει ἀπαιτήσεις γιὰ τὸ εἶδος τοῦ φαγητοῦ. Τὸ ἴδιο αὐστηρὸς ἦταν καὶ στὸ θέμα τῆς προσευχῆς καὶ τῆς τέλεσης τῶν ἀκολουθιῶν (Στὶς ἀκολουθίες ἤθελε τὸ τυπικὸ καὶ ἡ ἐκκλησιαστικὴ τάξη νὰ τηρεῖται μὲ πολλὴ ἀκρίβεια).
Ἀγαποῦσε τὴ μελέτη -γι’ αὐτὸ καὶ ἦταν καλὰ καταρτισμένος θεολογικά- καὶ τοῦ ἄρεσε νὰ διηγεῖται κομμάτια ἀπὸ τὰ βιβλία ποὺ διάβαζε στοὺς προσκυνητὲς ποὺ τὸν ἐπισκέπτονταν. Πολλὲς φορές του εἶχαν προτείνει νὰ φύγει ἀπὸ τὰ Ἱεροσόλυμα γιὰ νὰ σπουδάσει καὶ ἐπιστρέφοντας νὰ ἀνεβεῖ σὲ μιὰ ψηλότερη ἐκκλησιαστικὴ τάξη. Ὁ Ἅγιος ὅμως πάντοτε ἀρνιόταν, ἀφοῦ ἡ μόνη του φιλοδοξία ἦταν νὰ ἀντιπροσωπεύει καλὰ τὸ Μοναστήρι στὰ ἡγουμενεῖα ποὺ διοριζόταν, ὄντας ἕνας σωστὸς μοναχός.
Τὸ τελευταῖο προσκύνημα στὸ ὁποῖο διορίστηκε ἦταν στὸ Φρέαρ τοῦ Ἰακώβ. Ἐκεῖ εἶχε νὰ ἀντιμετωπίσει πολλὲς δυσκολίες γιατί συχνὰ τὸν ἐπισκέπτονταν φανατικοὶ Σιωνιστὲς ἀπαιτῶντας νὰ ἀφαιρέσει τὶς εἰκόνες καὶ τὸ Σταυρὸ ἀπὸ τὸ ναό. Πολλὲς φορὲς μάλιστα τὸν ἀπειλοῦσαν ὅτι θὰ τὸν σκότωναν ἂν δὲν ἔφευγε ἀπὸ τὸ προσκύνημα, ἀλλὰ αὐτὸς εἶχε πάρει τὴν ἀπόφαση νὰ παραμείνει ἐκεῖ ὅ,τι καὶ ἂν συνέβαινε.
Τὸ ἀπόγευμα τῆς 29ης Νοεμβρίου τοῦ 1979, μέρα ποὺ ἡ ἐκκλησία μας τιμᾶ τὴ μνήμη τοῦ Ἁγίου μάρτυρος Φιλουμένου –τοῦ ἐν Ἀγκύρᾳ μαρτυρήσαντος ἐν ἔτῃ 270- «ἄγνωστοι» εἰσῆλθαν στὸ Φρέαρ τοῦ Ἰακὼβ καὶ ἐπιτέθηκαν στὸν Ἅγιο. Τὸν σκότωσαν κτυπῶντας τὸν μὲ τσεκούρι στὸ πρόσωπο, στὰ χέρια καὶ στὰ πόδια. Στὴ συνέχεια βεβήλωσαν τὴν ἐκκλησία, ἐνῷ φεύγοντας ἔριξαν καὶ μιὰ χειροβομβίδα καταστρέφοντας τὸ χῶρο σχεδὸν ὁλοσχερῶς.
Τὸ σκήνωμα τοῦ Ἁγίου μεταφέρθηκε γιὰ νεκροψία στὸ Τὲλ Ἀβὶβ καὶ παρ’ ὅλο ποὺ οἱ ἀρχὲς τὸ ἔδωσαν στοὺς πατέρες τοῦ Πατριαρχείου μετὰ ἀπὸ 5 μέρες, δὲν παρουσίαζε νεκρικὴ ἀκαμψία ἀλλὰ ἦταν μαλακὸ καὶ εὐλύγιστο σὰν νὰ ἦταν ἐν ζωῇ.
Ἡ κηδεία ἔγινε στὸ ναὸ τῆς Ἁγίας Θέκλας (στὶς 4 Δεκεμβρίου τοῦ 1979), παρόντων τῶν Ἁγιοταφιτῶν πατέρων, συγγενῶν τοῦ Ἁγίου καὶ πλήθους κόσμου, ὄχι μόνο ὀρθοδόξων ἀλλὰ καὶ ἑτεροδόξων καὶ μουσουλμάνων. Λίγο ἀργότερα ἔγινε καὶ ἡ ταφὴ τοῦ μάρτυρος στὸ κοιμητήριο τῆς Ἁγιοταφικῆς ἀδελφότητας στὴν Ἁγία Σιῶν.
Τέσσερα περίπου χρόνια μετὰ τὸ θάνατο τοῦ Ἁγίου Φιλουμένου, στὶς 30 Νοεμβρίου τοῦ 1983, πάρθηκε ἡ ἀπόφαση ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖο νὰ γίνει ἡ ἀνακομιδὴ τῶν ὀστῶν του. Ὅσοι ἦταν παρόντες ὅμως βρέθηκαν μπροστὰ σὲ ἕνα θαυμαστὸ γεγονός: ὅταν ἀνοίχτηκε ὁ τάφος τὸ σῶμα τοῦ μάρτυρος ἦταν ἄφθορο καὶ εὐωδιάζων, ὡς ἄνωθεν ἐπισφράγιση τῆς ἔνταξής του «ἐν σκηναῖς Ἁγίων».
Στὴ συνέχεια ξανακλείστηκε ὁ τάφος καὶ ἄνοιξε ξανὰ στὶς 26 Δεκεμβρίου τοῦ 1984. Τὸ σκήνωμά του Ἁγίου βρέθηκε καὶ πάλι νὰ εὐωδιάζει καὶ νὰ διατηρεῖ μερικὴ ἀφθαρσία. Τότε, οἱ Ἁγιοταφίτες τὸ τοποθέτησαν στὸ Ἱερὸ Βῆμα τοῦ ναοῦ τῆς Ἁγίας Σιῶν. Στὶς μέρες μας ἔχει ὁλοκληρωθεῖ στὸν τόπο μαρτυρίου τοῦ Ἁγίου περικαλλὴς τρίκλιτος ναός, τοῦ ὁποίου τὸ ἕνα κλίτος εἶναι ἀφιερωμένο στὸν Ἅγιο Φιλούμενο. Ἐκεῖ μεταφέρθηκε τὸ 2008 καὶ τὸ σκήνωμά του. Σ’ αὐτὸ προστρέχουν καὶ πολλοὶ ποὺ εὐλαβοῦνται τὸν Ἅγιο –ὄχι μόνο ὀρθόδοξοι ἀλλὰ καὶ ἄραβες ἀκόμη καὶ ἑτερόδοξοι- ζητῶντας τὶς πρὸς τὸν Κύριο πρεσβεῖες του. Στὶς 29 Νοεμβρίου τοῦ 2009 ἔχει γίνει ἀπὸ τὴ Σύνοδο τοῦ Πατριαρχείου Ἱεροσολύμων ἡ ἐπίσημη Ἁγιοκατάταξη τοῦ Ἁγίου.
Πηγή: «Ὁ Ἅγιος Νέος Ἱερομάρτυς Φιλούμενος ὁ Κύπριος», ἔκδ. Ἱερὰς Μονῆς Ἁγίου Νικολάου Ὀρούντας, Ὀρούντα – Κύπρος 2007.
Απολυτίκιον
Ἦχος α’. Τῆς ἐρήμου πολίτης.
Τῆς Ὀρούντης τὸν γόνον, νήσου Κύπρου τὸ βλάστημα, καὶ ἱερομάρτυρα νέον Ἰακὼβ θείου Φρέατος, Φιλούμενον, τιμήσωμεν, πιστοί, ὡς πρόμαχον τῆς πίστεως ἡμῶν, καὶ ἀήττητον ὁπλίτην Χριστοῦ τῆς ἀληθείας πόθῳ κράζοντες· Δόξα τῷ σὲ δοξάσαντι Χριστῷ, δόξα τῷ σὲ ἀφθαρτίσαντι, δόξα τῷ σὲ ἡμῖν χειραγωγὸν πρὸς πόλον δείξαντι.
Ἕτερον Απολυτίκιον
Ἦχος πλ. α’. Τὸν συνάναρχον Λόγον.
Τοῦ Ὑψίστου τὸν φίλον τὸν γνησιώτατον, παρὰ τὸ Φρέαρ ἀρτίως κτανθέντα τοῦ Ἰακώβ, μιαιφόνοις τῶν ἐχθρῶν χερσὶ τῆς πίστεως, θεῖον Φιλούμενον, πιστοί, εὐφημήσωμεν λαμπρῶς, βοῶντες Χριστῷ μὴ παύσῃ, ἱερομάρτυς πρεσβεύων ἡμῶν παθῶν σκεδάσαι ζόφωσιν.
ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
29 Νοεμβρίου 2025 ἑορτάζουν:
Ἅγιος Παράμονος καὶ οἱ Τριακόσιοι Ἑβδομῆντα Μάρτυρες ποὺ μαρτύρησαν μαζὶ μ’ αὐτόν
Ἅγιος Φιλούμενος
Ἅγιος Διονύσιος ἐπίσκοπος Κορίνθου
Ἅγιος Φαῖδρος
Ὅσιος Μᾶρκος
Ὅσιος Νικόλαος Ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης
Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Ἱερομάρτυρας, «ὁ ἐν Περσίδι»
Ἅγιοι Ἕξι Μάρτυρες
Ἅγιος Οὐρβανὸς ἐπίσκοπος Μακεδονίας
Ὅσιος Παγκόσμιος
Ὅσιος Πιτυρούν
Ἅγιος Οὐαλερίνος
Ὅσιος Νεκτάριος «ἐπίσκοπος ἐν τῷ Σπηλαίῳ»
Ἅγιος Brendan
Ἀνάμνηση τῶν Ἐγκαινίων τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τῶν Ἁγίων Μαρτύρων Σεργίου καὶ Βάκχου