Τοῦ Λάμπρου Κ. Σκόντζου
Θεολόγου – Καθηγητοῦ
Ὁ 4ος μ. Χ. αἰῶνας θεωρεῖται ὡς ὁ χρυσὸς αἰῶνας τῆς Θεολογίας τῆς Ἐκκλησίας μας. Πρωταγωνιστὲς οἱ Καππαδόκες Πατέρες, οἱ ὁποῖοι ὄχι μόνο σφράγισαν μὲ τὶς προσωπικότητές του καὶ τὸ ἔργο τους τὴν ταραγμένη ἐποχή τους, ἀλλὰ σημάδεψαν μὲ τὸ ἔργο τους τὴν κατοπινὴ πορεία τῆς ἀνθρωπότητας. Σὲ μιὰ ἐποχὴ ἔντονων θεολογικῶν ζυμώσεων, ἀπέτρεψαν τὴ νόθευση τῆς γνήσιας ἐκκλησιαστικῆς παράδοσης καὶ ἀποκρυστάλλωσαν τὴ σώζουσα ἀλήθεια τῆς Ἐκκλησίας μας.
Ἕνας ἀπὸ αὐτοὺς ὑπῆρξε καὶ ὁ ἅγιος Ἀμφιλόχιος ἐπίσκοπος Ἰκονίου, ἐφάμιλλος τοῦ Μ. Βασιλείου, τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης καὶ τοῦ ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου. Γεννήθηκε στὴν Καισάρεια τὸ 344. Οἱ γονεῖς του ὀνομαζόταν Ἀμφιλόχιος καὶ Λιβύη. Ἦταν ἐπίσης ἀδελφός της Θεοδοσίας, μητέρας τῆς περίφημης διακόνισσας ἁγίας Ὀλυμπιάδας καὶ ἐξάδελφος τοῦ ἁγίου Γρηγορίου του Ναζιανζηνοῦ. Σπούδασε στὶς ὀνομαστὲς σχολὲς τῆς Καισάρειας καὶ ἄσκησε τὸ ἐπάγγελμα τοῦ δικηγόρου στὴν Κωνσταντινούπολη ἀπὸ τὸ 364 ἕως τὸ 370.
Ἀλλὰ ἡ βαθιὰ πίστη του στὸ Χριστὸ τὸν ὁδήγησε νωρὶς στὴν ἀπόφαση νὰ ἀφιερωθεῖ στὴν ὑπηρεσία τῆς Ἐκκλησίας. Ἄφησε τὸ ἐπικερδές του ἐπάγγελμα, ντύθηκε τὸ μοναχικὸ ἔνδυμα καὶ ἀποσύρθηκε στὴν ἔρημο Ὀζίζαλα τῆς Καππαδοκίας γιὰ νὰ ἀσκηθεῖ καὶ νὰ καθαρθεῖ μὲ νηστεία, προσευχὴ ἀγρυπνία καὶ δάκρυα. Ἐκεῖ ἔζησε τρία χρόνια, ἀπὸ τὸ 370 ἕως τὸ 373.
Τὸ 373 κοιμήθηκε ὁ ἐπίσκοπος Ἰκονίου Ἰωάννης. Ὁ Ἀμφιλόχιος εἶδε ἕνα ὅραμα, μὲ τὸ ὁποῖο καλοῦνταν ἀπὸ τὸ Θεὸ νὰ ποιμάνει τὴν χηρεύουσα ἐπισκοπή. Ὁ ταπεινὸς ἀσκητὴς ὅμως δὲν ἀποδέχτηκε ἀρχικὰ τὴν θεϊκὴ πρόσκληση, φοβούμενος ὅτι ἦταν δαιμονικὴ παγίδα.
Ἀκολούθησε καὶ δεύτερη ὀπτασία, ὅπου ἕνας ἄγγελος τοῦ διαμήνυσε τὴ θεία βουλὴ καὶ γιὰ νὰ τὸν πείσει, τὸν ὁδήγησε στὸ ναὸ νὰ συμπροσευχηθοῦν. Ἐκεῖ συνάντησε ἑπτὰ ἐπισκόπους, τῶν γύρω ἐπισκοπῶν, οἱ ὁποῖοι εἶχαν δεῖ καὶ αὐτοὶ τὸ ἴδιο ὅραμα. Μὲ τὴν ψῆφο ὅλων ἐκλέχτηκε καὶ χειροτονήθηκε ἐπίσκοπος Ἰκονίου τὸ 373.
Ἡ ἐπισκοπική του διακονία ὑπῆρξε θαυμαστῆ. Ποίμανε τὴν τοπικὴ Ἐκκλησία θεάρεστα. Μὲ τὴν ρητορική του δεινότητα κήρυττε συνεχῶς καὶ ἔτρεφε πνευματικὰ τὰ λογικά του πρόβατα ποὺ τοῦ ἐμπιστεύτηκε ὁ Θεός. Ἀπέκτησε κῦρος καὶ φήμη ὥστε τοῦ ἐπέτρεπε νὰ διευθετεῖ προβλήματα ποὺ ἀνέκυπταν καὶ σὲ ὅμορες ἐπισκοπές. Παρενέβαινε μὲ πνεῦμα διάκρισης καὶ σοφίας διασφαλίζοντας τὴν εἰρήνη καὶ ὀρθοτομῶντας τὸ λόγο τῆς ἀληθείας.
Ὁ φίλος τοῦ Μ. Βασίλειος σὲ ἐπιστολή του φανερώνει τὴ λαμπρὴ ἠθικὴ καὶ πνευματικὴ φυσιογνωμία του Ἀμφιλοχίου. Τὸν παρακαλεῖ νὰ παραστεῖ στὴν τιμητικὴ γιορτὴ ὑπὲρ τῶν μαρτύρων της Καισαρείας, γιὰ νὰ ἀποβεῖ αὐτὴ σεμνότερη, διότι ὁ λαός της Καισαρείας τὸν ἀγαπᾶ, ὅσο κανένα ἄλλο ἐπίσκοπο.
Συντάσσει σπουδαῖα θεολογικὰ ἔργα, μέσῳ τῶν ὁποίων ἐκφράζει τὴν πίστη τῆς Ἐκκλησίας καὶ στηλιτεύει τὶς κακόδοξες διδασκαλίες, οἱ ὁποῖες ἦταν σὲ φοβερὴ ἔξαρση τὴν ἐποχὴ ἐκείνη καὶ ταλάνιζαν τὴν Ἐκκλησία. Ἰδιαιτέρως σὲ ἔξαρση ἦταν ἡ αἵρεση τοῦ Ἀρείου, τῆς ὁποῖας οἱ ψευδεπίσκοποι εἶχαν καταλάβει τὶς περισσότερες ἐπισκοπὲς τῆς Ἀνατολῆς, μὲ τὴν ἀνοχὴ καὶ τὴ βοήθεια τῶν ἀρειανόφρονων αὐτοκρατόρων. Ὁ ἴδιος ὁ Ἀμφιλόχιος ὑπέφερε τὰ πάνδεινα ἀπὸ τοὺς διωγμούς των ἀρειανὼν τῆς περιοχῆς του.
Τὴν ἴδια ἐποχὴ δύο ἐξίσου ἐπικίνδυνοι αἰρεσιάρχες ὁ Μακεδόνιος καὶ ὁ Εὐνόμιος ἔκαναν τὴν ἐμφάνισή τους καὶ ἀπειλοῦσαν τὴν ἀλήθεια τῆς Ἐκκλησίας, μὲ τὶς κατὰ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος κακοδοξίες τους. Μετέβη ὁ Ἀμφιλόχιος στὴν Κωνσταντινούπολη, ὅπου ἔπεισε τὸν Μ. Θεοδόσιο νὰ στηρίξει τὴν Ἐκκλησία. Γιὰ τὸ λόγο αὐτὸ συγκλήθηκε ἀπὸ τὸν αὐτοκράτορα ἡ Β’ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος στὴν Κωνσταντινούπολη τὸ 381, στὴν ὁποία ἔλαβε μέρος καὶ ὁ ἅγιος Ἀμφιλόχιος, μαζὶ μὲ ἄλλους 149 θεοφόρους Πατέρες, στὴν ὁποία ἀποκρυσταλλώθηκε τὸ ὀρθόδοξο δόγμα καὶ συμπληρώθηκε τὸ Σύμβολο τῆς Πίστεως. Ἡ συμβολὴ τοῦ ἁγίου Ἀμφιλοχίου ὑπῆρξε καθοριστικὴ στὶς ἐργασίες τῆς Συνόδου, ὅπου ὁ θεοφόρος καὶ μορφωμένος ἐπίσκοπος κατόρθωσε νὰ ἀποδείξει τὶς πλάνες των αἰρεσιαρχών. Ὡς εὐγνωμοσύνη πρὸς αὐτὸν ὁ Θεοδόσιος ἀποφάσισε νὰ κτίσει δύο περίλαμπρους ναοὺς στὸ Ἰκόνιο, τὸ ναὸ τῆς Ἁγίας Σοφίας καὶ τοῦ Βαπτιστοῦ Ἰωάννου.
Ὁ Ἀμφιλόχιος ἐπέστρεψε στὴν ἐπισκοπή του ὅπου ἐργάστηκε δραστήρια, ξεριζώνοντας τὶς κακοδοξίες. Ἔζησε μιὰ ἁγία ζωὴ καὶ κοιμήθηκε εἰρηνικὰ τὸ 394. Ἡ κηδεία του ὑπῆρξε πάνδημη καὶ ἡ ἁγιότητά του δὲν ἄργησε νὰ φανεῖ μὲ θαύματα ποὺ γινόταν στὸν χαριτόβρυτο τάφο του. Ἡ μνήμη του ἑορτάζεται στὶς 23 Νοεμβρίου.
Ὁ ἅγιος Ἀμφιλόχιος ἔχει τὴ δική του συμβολὴ στὴν ἀνάπτυξη τῆς Θεολογίας τῆς Ἐκκλησίας μας, σὲ μιὰ ἐποχὴ ποὺ ἐνδογενεῖς καὶ ἐξωγενεῖς παράγοντες πάσχιζαν νὰ νοθεύσουν τὴ γνήσια ἐκκλησιαστικὴ παράδοση. Μαζὶ μὲ τοὺς φίλους τοῦ Μ. Βασίλειο καὶ Γρηγόριο Νύσσης, καθὼς καὶ τὸν ἐξάδελφό του ἅγιο Γρηγόριο Θεολόγο, ἀποτελοῦν τὶς τέσσερις μεγάλες καὶ μοναδικὲς χαρισματικὲς προσωπικότητες, οἱ ὁποῖοι κλήθηκαν ἀπὸ τὸ Θεὸ νὰ θεμελιώσουν τὸ ὀρθόδοξο δόγμα σὲ μιὰ δύσκολη ἱστορικὴ περίοδο, διότι ἡ ἀλήθεια τῆς Ἐκκλησίας μας εἶναι συνώνυμη μὲ τὴ σωτηρία. Ἐξέφρασαν μὲ ἀκρίβεια τὴν αὐτοσυνειδησία τῆς Ἐκκλησίας, γι’ αὐτὸ χαρακτηρίζονται ὡς θεοφόροι καὶ χαρακτηρίζονται ὡς οἱ αὐθεντίες τῆς Θεολογίας μας.
Ἐκτὸς αὐτοῦ ἡ συμβολή, τόσο τοῦ ἁγίου Ἀμφιλοχίου, ὅσο καὶ τῶν ἄλλων τριῶν Καππαδοκῶν Πατέρων, ὑπῆρξε καθοριστικὴ γιὰ τὴν ὁμαλὴ μετάβαση τῆς ἀνθρωπότητας ἀπὸ τὸν καταρρέοντα καὶ ἡμιθανῆ ἀρχαῖο κόσμο στὴ νέα εὔρωστη χριστιανικὴ ἐποχή. Μόνο αὐτοὶ μπόρεσαν νὰ διακρίνουν τὶς ὅποιες ἀξίες τοῦ παρελθόντος, τὶς ἐναρμόνισαν, τὶς ἐνέταξαν καὶ τὶς διέσωσαν στὸ νέο πνευματικὸ μέγεθος, τὸν Χριστιανισμὸ καὶ θεμελίωσαν ἔτσι τὸν ἀπαράμιλλο ἑλληνοχριστιανικὸ πολιτισμό, τὴ βάση τοῦ συγχρόνου παγκόσμιου πολιτισμοῦ. Ἀντίθετα μ’ αὐτούς, ἄλλοι σύγχρονοί τους, ὅπως ὁ ἀνεδαφικὸς παγανιστὴς Ἰουλιανός, προσκολλημένοι δουλικὰ στὸ νεκρὸ προχριστιανικὸ παρελθόν, δὲ μπόρεσαν νὰ δοῦν τὴ ροὴ τῆς ἱστορίας, προβάλλοντας στεῖρα ἀντίσταση, μὲ ἀποτέλεσμα τὴν οἰκτρὴ ἀποτυχία τους καὶ τὸν διαχρονικὸ στιγματισμὸ τῆς οὐτοπικῆς τους προσπάθειας!
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος δ’. Ταχύ προκατάλαβε.
Σοφίας τὴν ἔλλαψιν ὡς καθαρὸς μυηθείς, δογμάτων ὀρθότητος φωτοειδεὶς ἀστραπὰς ἐκλάμπεις τοῖς πέρασι· σὺ γὰρ τὴν ἐν Τριάδι ὁμοούσιον φύσιν ἐκήρυξας, ἀσυγχύτως καθελῶν τὰς αἱρέσεις. Διό σε, ἱεράρχα Ἀμφιλόχιε, Χριστὸς ἐδόξασε.
Κοντάκιον
Ἦχος β’. Τὰ ἄνω ζητῶν.
Ἡ θεία βροντή, ἡ σάλπιγξ ἡ τοῦ Πνεύματος, πιστῶν φυτουργέ, καὶ πέλεκυς τῶν αἱρέσεων, Ἱεράρχα, Ἀμφιλόχιε, τῆς Τριάδος θεράπον μέγιστε, σὺν Ἀγγέλοις πέλων ἀεί, πρεσβεύων μὴ παύσῃ ὑπὲρ πάντων ἡμῶν.
ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
23 Νοεμβρίου 2025 ἑορτάζουν:
Ἅγιος Ἀμφιλόχιος Ἐπίσκοπος Ἰκονίου
Ἅγιος Γρηγόριος ἐπίσκοπος Ἀκραγαντίνων
Ὅσιος Ἰσχυρίων ὁ Ἐπίσκοπος
Ἅγιος Ἐλένος ἐπίσκοπος Ταρσοῦ
Ὅσιος Σισίνιος ὁ Ὁμολογητής
Διήγηση ὀπτασίας κάποιου Ἰωάννη
Ἅγιος Διονύσιος Α’ Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης
Ἅγιος Μητροφάνης πρῶτος ἐπίσκοπος Βορονεζίας
Ἅγιος Ἀλέξανδρος «Νιέφσκι»
Ἅγιος Columbanus ἀπόστολος τῆς Γαλλίας
Ἅγιος Deiniol