Ὁ Γρηγόριος, θαυματουργῶν καὶ πάλαι,
Θεῷ παραστάς, θαυματουργεῖ τι πλέον.
Ἑβδομάτῃ δεκάτῃ τε μέγας θάνε θαυματουργος.
Ὁ Ἅγιος Γρηγόριος γεννήθηκε περίπου τὸ 210 μὲ 215 μ.Χ. Ἀρχικὰ ὀνομαζόταν Θεόδωρος καὶ οἱ γονεῖς του ἦταν Ἕλληνες εἰδωλολάτρες καὶ εἶχαν μεγάλη κοινωνικὴ θέση στὴ Νεοκαισάρεια τοῦ Πόντου (γνωστὴ στὴν ἀρχαιότητα καὶ ὡς Καβηρία, Διάσπολις καὶ Σεβαστή, τὸ σημερινὸ Νικσάρ) .
Μετὰ τὴ στοιχειώδη ἐκπαίδευση του, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος μαζὶ μὲ τὸν ἀδελφό του Γρηγόριο ἢ (σύμφωνα μὲ μερικὲς ἁγιολογικὲς πηγὲς) Ἀθηνόδωρο, πῆγαν στὴ Βηρυτὸ γιὰ νὰ σπουδάσουν νομικά. Ὁ Θεὸς ὅμως εἶχε ἄλλα σχέδια γιὰ τὸ Γρηγόριο. Ὅταν περνοῦσε ἀπὸ τὴν Καισαρεία, ἄκουσε τὸ δεινὸ ἑρμηνευτὴ τῶν Γραφῶν, Ὠριγένη. Ὁ Γρηγόριος τόσο πολὺ ἐνθουσιάστηκε μαζί του, ὥστε ἄφησε τὰ νομικὰ καὶ διετέλεσε ἐπὶ χρόνια μαθητής του. Ὀνομαστὸς εἶναι ὁ ἀποχαιρετιστήριος λόγος του μετὰ τὸ πέρας τῶν σπουδῶν του. Ἐκεῖ φαίνεται ἡ μεγάλη ἀξία τοῦ Ὠριγένη, σὰν διδασκάλου καὶ ἡ βαθειὰ εὐγνωμοσύνη τοῦ Γρηγορίου, σὰν μαθητοῦ. «Ἅπασαν προσῆγε τὴν παρ’ αὐτοῦ τέχνην καὶ ἐπιμέλειαν καὶ κατειργάσατο ἡμᾶς», γράφει γιὰ τὸ διδάσκαλό του.
Κατόπιν πῆγε στὴν Ἀλεξάνδρεια, καὶ ἀπὸ ἐκεῖ ἐπέστρεψε στὴ Νεοκαισάρεια μὲ πλήρη θεολογικὴ μόρφωση καὶ ἅγιο ζῆλο. Τότε ὁ Μητροπολίτης Ἀμασείας Φαίδημος διέκρινε τὰ χαρίσματα τοῦ καὶ τὸν ἔκανε ἐπίσκοπο Νεοκαισαρείας ἡ ὁποία εἶχε μόνο 17 χριστιανούς! Ὁ Γρηγόριος, ὅμως, δὲν τὸ θεώρησε ὑποτιμητικό. Βασιζόταν πολὺ στὴ δύναμη τῆς θείας χάριτος καὶ πάντα εἶχε στὸ μυαλό του τὰ ἐνθαρρυντικὰ λόγια τοῦ θείου Παύλου: «Ἐνδυναμοῦ ἐν τῇ χάριτι τῇ ἐν Χρίστῷ Ἰησοῦ» (Β’ πρὸς Τιμόθεον, β’ 1), δηλαδὴ νὰ ἐνδυναμώνεσαι μὲ τὴ χάρη ποὺ μᾶς δίνεται ἀπὸ τὴ σχέση καὶ τὴν ἕνωση μᾶς μὲ τὸν Ἰησοῦ Χριστό. Πράγματι, μὲ τὴ χάρη τοῦ Θεοῦ, ὁ Γρηγόριος ἔκανε καταπληκτικὸ ἀγῶνα καὶ ἐκχριστιάνισε σχεδὸν ὅλη τὴν πόλη. Καὶ ἐνῷ εἶχε παραλάβει 17 χριστιανούς, ὅταν πέθανε εἰρηνικὰ στὰ τέλη τοῦ 270 μ.Χ. εἶχαν ἀπομείνει στὴν ἐπισκοπική του περιφέρεια μόνο 17 εἰδωλολάτρες! Ὑπῆρξε δὲ τόσο ἐγκρατὴς στὴ γλῶσσα του, ὥστε δὲν βγῆκε ἀπ’ αὐτὴ κανένας κακός, περιττὸς ἢ ἀργὸς λόγος. Γι’ αὐτὸ καὶ ὁ Θεὸς τὸν κόσμησε καὶ μὲ τὸ χάρισμα τῆς θαυματουργίας.
Στὸν Γρηγόριο ἀποδίδεται ἡ καθιέρωση ἑορτασμῶν πρὸς τιμὴν τῶν μαρτύρων, τῶν διδασκαλιῶν σχετικὰ μὲ τοὺς ἁγίους καὶ ἡ τήρηση ἑορτῶν γιὰ τοὺς ἁγίους, ποὺ ἀποτέλεσε ἐπίσης μέσο γιὰ νὰ προσελκύσει εἰδωλολάτρες στὴν ἐκκλησία.
Τὸν βίο τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ θαυματουργοῦ συνέγραψε ὁ Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ἐπίσκοπος Νύσσης, ἀδελφὸς τοῦ Μεγάλου Βασιλείου, ὁ ὁποῖος ἀποτελεῖ τὴν πιὸ ἀξιόπιστη βιογραφικὴ πηγὴ ἐν μέσῳ ἀσαφειῶν καὶ θρύλων. Στὸν ἐγκωμιαστικό του λόγο πρὸς τὸν Ἅγιο, τὸν ὀνομάζει Μέγα καὶ θεωρεῖται ὅτι ἦταν τὸ πρῶτο ἄτομο ποὺ εἶναι γνωστὸ ὅτι ἔλαβε ὅραμα τῆς Παναγίας (μαζὶ μὲ τὸν Ἰωάννη τὸν Βαπτιστή), βάσει τοῦ ὁποίου κατέγραψε μιὰ ὁμολογία σχετικὰ μὲ τὸ δόγμα τῆς Ἁγίας Τριάδας. Ἐπίσης, ὁ Ἅγιος Γρηγόριος Ἐπίσκοπος Νύσσης ἀναφέρει ὅτι ὁ ἴδιος μεγάλωσε ἀκούοντας διηγήσεις καὶ περιγραφὲς περιστατικῶν τῆς ζωῆς τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Θαυματουργοῦ, καθὼς καὶ τοὺς θεοπνεύστους λόγους του, ἀπὸ τὴν γιαγιά του Μακρίνα ἡ ὁποία ἦταν μαθήτρια καὶ πνευματικὸ παιδὶ τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου Νεοκαισαρείας.
Ἀλλὰ καὶ ὁ Μέγας Βασίλειος σ’ ἕνα του λόγο λέει γιὰ τὸν Γρηγόριο τὸν θαυματουργό, ὅτι γιὰ τὰ πνευματικά του χαρίσματα καὶ τὴν χάρη τῶν θαυμάτων «δεύτερος Μωϋσῆς παρ’ αὐτῶν τῶν ἐχθρῶν τῆς Ἐκκλησίας ἀνηγορεύετο».
Τὰ ἔργα του Γρηγόριου ἔχουν διασωθεῖ σὲ ἰδιαίτερα ἀποσπασματικὴ κατάσταση. Ὀνομαστὸς παραμένει ὁ ἀποχαιρετιστήριος λόγος του Εἰς Ὠριγένην Προσφωνητικὸς μετὰ τὸ πέρας τῶν σπουδῶν του, ὅπου ἐξυμνεῖται ἡ διδακτικὴ δεινότητα τοῦ Ὠριγένη. Ἄλλα ἔργα του ποὺ σώζονται εἶναι ἡ Ἐπιστολὴ Κανονικὴ Περὶ τῶν ἐν τῇ Καταδρομῇ τῶν Βαρβάρων Εἰδωλόθυτα Φαγόντων ἢ καὶ Ἕτερα τινὰ Πλημμελησάντων, Πρὸς Τατιανὸν Περὶ Ψυχῆς Λόγος Κεφαλαιώδης, Λόγοι Εἰς τὸν Εὐαγγελισμὸν τῆς Παναγίας Θεοτόκου καὶ Ἀεὶ Παρθένου τῆς Μαρίας, Λόγος εἰς τοὺς Ἁγίους Πάντας, Ὁμιλία Εἰς τὸν Ἐκκλησιαστήν, ἀποσπάσματα ἀπὸ σχολιολόγια στὸ Εὐαγγέλιο τοῦ Ματθαίου, στὸν Ἰερεμία καὶ στὸν Ἰώβ.
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος πλ. δ’.
Ἐν προσευχαῖς γρηγορῶν, ταῖς τῶν θαυμάτων ἐργασίαις ἐγκαρτερῶν, ἐπωνυμίαν ἐκτήσω τὰ κατορθώματα, ἀλλὰ πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, Πάτερ Γρηγόριε, φωτίσαι τὰς ψυχὰς ἡμῶν, μὴ ποτὲ ὑπνώσωμεν, ἐν ἁμαρτίαις εἰς θάνατον.
Κοντάκιον
Ἦχος β’. Τὰ ἄνω ζητῶν.
Θαυμάτων πολλῶν, δεξάμενος ἐνέργειαν, σημείοις φρικτοῖς, τοὺς δαίμονας ἐπτόησας, καὶ τὰς νόσους ἤλασας τῶν ἀνθρώπων, πάνσοφε Γρηγόριε· διὸ καλῇ θαυματουργός, τὴν κλῆσιν ἐξ ἔργων κομισάμενος.
ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
17 Νοεμβρίου 2025 ἑορτάζουν:
Ἅγιος Γρηγόριος Νεοκαισαρείας ὁ Θαυματουργός
Ἅγιοι Γεννάδιος καὶ Μάξιμος Πατριάρχες Κωνσταντινούπολης
Ὅσιος Λάζαρος ὁ Ζωγράφος
Ἅγιοι Ζαχαρίας ὁ Σκυτοτόμος καὶ Ἰωάννης
Ὅσιος Λογγίνος
Ὅσιος Γεννάδιος ὁ Βατοπαιδινός
Ὅσιος Ἰουστῖνος
Ἅγιος Σὰκ ὁ Πέρσης
Ὅσιος Ἰωάννης ὁ Δερμοκαΐτης
Ὅσιος Νίκων ὁ θαυματουργὸς μαθητὴς τοῦ Ἁγίου Σεργίου
Ἁγία Hilda
Ἀνακομιδὴ τῶν Λειψάνων τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου Ἐπισκόπου Ἄσσου