Ἡ εἰκόνα εἶναι ἀπὸ τὸν Ἱερὸ Ναὸ Ἁγίου Φιλίππου στὸ Θησεῖο
Τοῦ Λάμπρου Κ. Σκόντζου
Θεολόγου – Καθηγητοῦ
Στὴν εὐλογημένη χωρία τῶν δώδεκα μαθητῶν τοῦ Χριστοῦ ἀνῆκε καὶ ὁ ἀπόστολος Φίλιππος, ἕνας ἀπὸ τοῦ πλέον ἀφοσιωμένους καὶ ἐνθουσιώδεις μαθητές Του.
Οἱ μαρτυρίες γιὰ τὸ πρόσωπό του καὶ τὸ ἔργο του εἶναι λίγες καὶ ἀναφέρονται στὴν Καινὴ Διαθήκη. Τὶς πληροφορίες λαμβάνουμε ἀπὸ τὸ κατὰ Ἰωάννην Εὐαγγέλιο καὶ ἀπὸ τὰ συμπεράσματα ἀπὸ στιγμιότυπα τῆς ζωῆς του κοντὰ στὸ Χριστό. Ὁ Φίλιππος συγκαταλέγεται καὶ ἀπὸ τοὺς τέσσερις εὐαγγελιστές, ὡς πέμπτος μαθητὴς κατὰ σειρά, στὸν κύκλο τοῦ Ἰησοῦ. Οἱ συνοπτικοὶ εὐαγγελιστές, πλὴν τῆς ἀναφορᾶς αὐτῆς, δὲ ἀναφέρουν τίποτε ἄλλο γι’ αὐτόν. Πιὸ ἀναλυτικὸς εἶναι ὁ εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης.
Πατρίδα του ἦταν ἡ Βησθαϊδᾶ της Γαλιλαίας, ἀπὸ ὅπου καταγόταν ὁ Ἀνδρέας καὶ ὁ Πέτρος, ἴσως καὶ ὁ Βαρθολομαῖος (Ἰωάν.1,44). Μιὰ περιοχή, ὅπου κυριαρχοῦσε τὸ ἑλληνικὸ στοιχεῖο, οἱ κάτοικοι μιλοῦσαν ἑλληνικά, βίωναν τὸν ἑλληνικὸ πολιτισμό, λάμβαναν ἑλληνικὰ ὀνόματα καὶ θεωροῦνταν οἱ πλέον μορφωμένοι κάτοικοι τῆς Παλαιστίνης. Ἀνάμεσά τους ὑπῆρχαν καὶ πολλοὶ ἑλληνικῆς καταγωγῆς προσήλυτοι, δηλαδὴ εἶχαν ἀσπασθεῖ τὴν ἰουδαϊκὴ θρησκεία. Ὑπῆρχαν καὶ ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι, ἐνῷ παρέμειναν ἐθνικοὶ στὸ θρήσκευμα, σέβονταν τὸν Θεὸ τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ, πρόκειται γιὰ τοὺς «σεβομένους τὸν Θεὸν» καὶ εἶχαν ἀγαθὲς σχέσεις μὲ τοὺς Ἰουδαίους. Ἀντίθετα οἱ Ἰουδαῖοι ἔδειχναν τὴν ἀπέχθειά τους, γιὰ τὸν ἐξελληνισμὸ τῶν Ἰουδαίων τῆς περιοχῆς, ἀποκαλῶντας περιπαικτικὰ ὡς «Γαλιλαία τῶν Ἐθνῶν». Δὲν εἶναι καθόλου τυχαῖο πὼς ὁ Χριστὸς ἄρχισε τὸ ἔργο του στὴν Γαλιλαία καὶ ἀφιέρωσε τὸν περισσότερο χρόνο ἐκεῖ, διότι οἱ Γαλιλαῖοι, μὲ τὴν ἑλληνικὴ παιδεία καὶ τὸν ἑλληνικὸ κοσμοπολιτισμό, ἦταν πιὸ δεκτικοὶ στὸ κήρυγμά Του, μὲ τὶς παγκόσμιες διαστάσεις του.
Τὸ ὄνομά του Φιλίππου εἶναι ἑλληνικὸ καὶ σημαίνει τὸν φίλο τῶν ἵππων. Αὐτὸ ὑποδηλώνει ὅτι ἦταν ἑλληνιστής, δηλαδὴ Ἰουδαῖος ἐξελληνισμένος. Γιὰ κάποιους ἄλλους ὁ Φίλιππος ἦταν Ἕλληνας προσήλυτος στὸν Ἰουδαϊσμό. Ἂν αὐτὸς ὁ ἰσχυρισμὸς εἶναι πραγματικὸς ἡ σημασία εἶναι πολλὴ μεγάλη. Ὁ Φίλιππος εἶναι ὁ ἐκπρόσωπος τοῦ ἐθνισμοῦ στὴ χορεία τῶν μαθητῶν τοῦ Κυρίου!
Ὁ Φίλιππος ἦταν εὐσεβής, χρημάτισε πιθανότατα μαθητὴς τοῦ Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου καὶ ἄρα εἶχε ἀκούσει γιὰ τὴν ἐπικείμενη ἔλευση τοῦ Μεσσία.
Φαίνεται πὼς ἡ προσδοκία του γιὰ τὸν ἀναμενόμενο Σωτῆρα τοῦ κόσμου ὑπῆρξε σφοδρή. Ἐπίσης φαίνεται πὼς ὁ Φίλιππος συνδεόταν μὲ τὸν Πέτρο καὶ τὸν Ἀνδρέα καὶ πὼς τοὺς συνέδεαν οἱ κοινὲς μεσσιανικές τους ἐλπίδες. Τὸ Εὐαγγέλιο τοῦ Ἰωάννη ἀναφέρει πὼς ὁ Ἰησοῦς ἀναζητοῦσε τὸν Φίλιππο (Ἰωάν.1,43). Αὐτὸ σημαίνει πὼς εἶχε τὴν πληροφορία ἀπὸ τὸν Πέτρο καὶ τὸν Ἀνδρέα γιὰ τὴν μεσσιανικὴ προσδοκία τοῦ Φιλίππου καὶ γι’ αὐτὸ τὸν ἀναζητοῦσε γιὰ νὰ τὸν ἐντάξει στὴν ὁμάδα τῶν μαθητῶν Του. Προφανῶς τὰ δύο ἀδέλφια εἶχαν μιλήσει στὸν Φίλιππο γιὰ τὸν Ἰησοῦ, ἀφοῦ τὸν γνώρισαν πρῶτοι καὶ ὁ ἴδιος εἶχε πεισθεῖ καὶ τὸν ἀκολούθησε χωρὶς δισταγμό.
Ὁ Φίλιππος εἶναι ἀπὸ τοὺς πρώτους μαθητὲς ποὺ ἀκολούθησαν τὸν Κύριο. Ὁ Φίλιππος ἐπίσης ἦταν ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος προσκάλεσε τὸ Ναθαναήλ-Βαρθολομαῖο στὸ μαθητικὸ κύκλο τοῦ Ἰησοῦ (Ἰωάν.1,45-51). Εἶναι χαρακτηριστικὴ ἡ μαρτυρία του στὸν Ναθαναήλ: «ὀν ἔγραψε Μωυσῆς ἐν τῷ νόμῳ καὶ οἱ προφῆται, εὑρήκαμεν, Ἰησοῦν τὸν υἱὸν Ἰωσήφ τον ἀπὸ Ναζαρὲτ» (Ἰωάν.1,44). Φαίνεται πὼς ἦταν ἀρκετὰ προετοιμασμένος γιὰ νὰ δεχτεῖ τὸ Μεσσία καὶ γι’ αὐτὸ εἶναι τόσο πειστικὸς στὴ μαρτυρία του στὸν Ναθαναήλ. Τὸν διέκρινε ἡ εἰλικρίνεια καὶ ὁ ἐνθουσιασμὸς γιὰ τὸ ἔργο τοῦ θείου Διδασκάλου του.
Παραβρέθηκε στὸ γάμο της Κανὰ καὶ ἦταν πιθανῶν ὁ νυμφαγωγὸς (ὁ φέρων τὴ νύφη) τοῦ γάμου (Ἰωάν.2,2). Παρέστη ἐπίσης στὸ θαῦμα τοῦ πολλαπλασιασμοῦ τοῦ ἄρτου καὶ τῶν ἰχθύων καὶ τὴν θρέψη τῶν πεντάκις χιλίων (Ἰωάν.6,1-14). Μάλιστα εἶναι αὐτὸς ποὺ πείραξε μὲ ἀφέλεια τὸν Κύριο, λέγοντάς του: «πόθεν ἀγοράσωμεν ἄρτους ἵνα φάγωσιν ὁὗτοι;», ὅτι θὰ ταΐσει θαυματουργικὰ τὰ πλήθη καὶ συνέχισε: «διακοσίων δηναρίων ἄρτοι οὐκ ἀρκοῦσιν αὐτοῖς ἵνα ἕκαστος αὐτῶν βραχὺ τί λὰβῃ» (Ἰωάν.6,7).
Ὡς ἑλληνιστής, μεσολάβησε νὰ πραγματοποιηθεῖ ἡ συνάντηση τῶν Ἑλλήνων μὲ τὸν Κύριο (Ἰωάν.12,20). Ἕλληνες ἐθνικοὶ εἶχαν ἀνέβει μὲ τοὺς Ἰουδαίους τῆς διασπορᾶς στὰ Ἱεροσόλυμα γιὰ τὴ γιορτὴ τοῦ ἑβραϊκοῦ Πάσχα. Θέλησαν νὰ δοῦν τὸν Ἰησοῦ, γιὰ τὸν ὅποιο εἶχαν μάθει ὅτι πρόκειται γιὰ ξεχωριστὸ δάσκαλο καὶ πλησίασαν τὸν Φίλιππο, ἴσως γιατί τὸν γνώριζαν καὶ ἴσως αὐτὸς γνώριζε τὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα, γιὰ νὰ τοὺς παρουσιάσει στὸ Χριστό. Ἐκεῖνος μίλησε στὸν Ἀνδρέα γιὰ νὰ τοὺς ὁδηγήσει στὸν Κύριο καὶ εὐτύχησε νὰ ἀκούσει ἀπὸ τὸ Χριστὸ νὰ ὁμιλεῖ γιὰ τὴν πραγματοποίηση τῆς δόξας τοῦ Θεοῦ, διὰ τοῦ Ἑλληνισμοῦ (Ἰωάν.12, 20-26) .
Κατὰ τὸ Μυστικὸ Δεῖπνο ὁ Φίλιππος τόλμησε καὶ πάλι μὲ ἀφέλεια νὰ ζητήσει ἀπὸ τὸν Χριστό: «Κύριε, δεῖξον ἡμῖν τὸν πατέρα καὶ ἀρκεῖ ἡμῖν» καὶ Ἐκεῖνος, τοῦ ἀπάντησε μὲ νόημα: «τοσοῦτον χρόνον μεθ’ ὑμῶν εἰμι, καὶ οὐκ ἔγνωκάς με, Φίλιππε; ὁ ἑωρακὼς ἐμὲ ἑώρακε τὸν πατέρα καὶ πῶς σὺ λέγεις, δεῖξον ἡμῖν τὸν πατέρα;… πιστεύετέ μοὶ ὅτι ἐγὼ ἐν τῷ πὰτρὶ καὶ ὁ πὰτὴρ ἐν ἐμοὶ» (Ἰωάν.14, 8-11).
Ὅλα αὐτὰ τὰ περιστατικὰ φανερώνουν ὁ Φίλιππος ἦταν ἕνας καλοκάγαθος, ἀπονήρευτος, ντροπαλὸς καὶ νηφάλιος ἄνθρωπος.
Στὴν ἐκκλησιαστικὴ γραμματεία διασώθηκε τὸ ἀπόκρυφο βιβλίο «Πράξεις Φιλίππου», τὸ ὁποῖο διασώζει τὴν παράδοση ὅτι ὁ Φίλιππος στάλθηκε νὰ κηρύξει τὸ Εὐαγγέλιο στὴν Φρυγία καὶ στὴ Σκυθία. Ὁ Ἐπίσκοπος Ἐφέσου Πολυκράτης σὲ ἐπιστολὴ τοῦ πρὸς τὸν Πάπα Ρώμης Βίκτωρα ἀναφέρει τὴν πληροφορία ὅτι ὁ Φίλιππος βρῆκε μαρτυρικὸ θάνατο, μαζὶ μὲ τὶς δύο κόρες του στὴν Ἰεράπολη τῆς Φρυγίας καὶ ἡ τρίτη πέθανε ἀργότερα στὴν Ἔφεσο. Ἀντίθετα ὁ Κλήμης Ἀλεξανδρέας (+215) ἀναφέρει πὼς ὁ Φίλιππος πάντρεψε τὶς θυγατέρες του. Τὸ ἴδιο καὶ ὁ ἱστορικὸς Εὐσέβιος δέχεται ὅτι ὄντως διέμεινε μαζὶ μὲ τὶς κόρες του στὴν Ἰεράπολη, ἀφοῦ διασώζει πληροφορίες τοῦ Ἐπισκόπου Ἰεραπόλεως Παπία.
Ὑπάρχει μιὰ σύγχυση ὅσον ἀφορᾶ τὸν ἀπόστολο Φίλιππο καὶ τὸν διάκονο Φίλιππο, ἀπὸ τοὺς ἀρχαίους συγγραφεῖς, ὥστε νὰ ταυτίζονται πολλὰ γεγονότα τῆς ζωῆς τους. Αὐτὴ τὴ σύγχυση εἶχε καὶ ὁ ἱστορικὸς Εὐσέβιος. Ὁ Παπίας Ἰεραπόλεως ἀναφέρει τὴν πληροφορία ὅτι ὅταν βρισκόταν στὴν περιοχὴ ὁ Φίλιππος (χωρὶς νὰ διευκρινίζεται γιὰ ποιόν Φίλιππο πρόκειται) ἔλαβαν χώρα θαυμαστὰ γεγονότα, ὅπως στὴν περίπτωση τοῦ Ἰούστου Βαρσαβά, ὁ ὁποῖος ἤπιε δηλητήριο καὶ διασώθηκε καὶ ἡ ἀνάσταση κάποιου ἄλλου.
Σύμφωνα μὲ ἄλλη παράδοση, τὸ τέλος τοῦ Φιλίππου ὑπῆρξε μαρτυρικό. Φανατικοὶ εἰδωλολάτρες ἱερεῖς τὸν μίσησαν, διότι χάρις στὸ ἔνθερμο κήρυγμά του μετέστρεψε πλῆθος εἰδωλολατρῶν στὴν πίστη στὸ Χριστὸ καὶ ὡς ἐκ τούτου ἄδειαζαν τὰ εἰδωλολατρικὰ «ἱερὰ» καὶ οἱ ἀδίστακτοι ἱερεῖς στεροῦνταν προσόδους. Τὸν συνέλαβαν καὶ τὸν παρέδωσαν στοὺς φανατισμένους εἰδωλολατρικοὺς ὄχλους, οἱ ὁποῖοι, ἀφοῦ τὸν βασάνισαν, τὸν σταύρωσαν ἀνάποδα, μὲ τὸ κεφάλι πρὸς τὰ κάτω.
Ἡ μνήμη του ἑορτάζεται στὶς 14 Νοεμβρίου.
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος γ’. Θείας πίστεως.
Θείαν ἔλλαμψιν, τοῦ Παρακλήτου, εἰσδεξάμενος, πυρὸς ἐν εἴδει, παγκοσμίως ὡς ἀστὴρ ἀνατέταλκας, καὶ τῆς ἀγνοίας τὸν ζόφον διέλυσας, τῇ θείᾳ αἴγλῃ Ἀπόστολε Φίλιππε. Ὅθεν πρέσβευε, Χριστῷ τῷ Θεῷ δεόμεθα, δωρήσασθαι ἡμῖν τὸ μέγα ἔλεος.
Κοντάκιον
Ἦχος πλ. δ’. Ὡς ἀπαρχὰς.
Ὁ μαθητὴς καὶ φίλος σου, καὶ μιμητὴς τοῦ πάθους σου, τῇ οἰκουμένῃ Θεόν σε ἐκήρυξεν, ὁ θεηγόρος Φίλιππος. Ταῖς αὐτοῦ ἱκεσίαις, ἐξ ἐχθρῶν παρανόμων, τὴν Ἐκκλησίαν σου, διὰ τῆς Θεοτόκου συντήρησον Πολυέλεε.
ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
14 Νοεμβρίου 2025 ἑορτάζουν:
Ἅγιος Φίλιππος ὁ Ἀπόστολος
Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς Ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, ὁ Θαυματουργός
Ἅγιος Κωνσταντῖνος ὁ Ὑδραῖος Νεομάρτυρας
Ἅγιος Στάχυς ἐπίσκοπος Ἰεραπόλεως
Ἅγιος Παντελεήμων ὁ Νεομάρτυρας, ἐν Κρήτῃ
Ἅγιος Εὐφημιανὸς ὁ θαυματουργός
Ἅγιος Dubritius