Τοῦ Λάμπρου Κ. Σκόντζου
Θεολόγου – Καθηγητοῦ
Πολλοὶ ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας μας ἔλαβαν τὸν χαρακτηρισμὸ τοῦ ἐλεήμονα, διότι ἄσκησαν ὑπερβαλλόντως τὴν χριστιανικὴ ἀρετὴ τῆς ἐλεημοσύνης. Ὁ ἁγιασμός τους καὶ ἡ τελείωσή τους πέρασε μέσα ἀπὸ τὴν ἄσκηση τῆς ἔμπρακτης ἀγάπης, ἡ ὁποία θεωρεῖται ὡς ἡ κορωνίδα ὅλων τῶν ἀρετῶν. Ἕνας ἀπὸ αὐτοὺς ὑπῆρξε καὶ ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Ἐλεήμων, Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας.
Γεννήθηκε περὶ τὸ 555 στὴν Ἀμαθούντα τῆς Κύπρου, τὴ σημερινὴ Λεμεσό. Οἱ γονεῖς του ὀνομαζόταν Ἐπιφάνιος καὶ Εὐκοσμία, ἦταν εὔποροι καὶ εἶχαν μεγάλη κοινωνικὴ θέση στὴν Κύπρο. Παράλληλα ἦταν εὐσεβεῖς καὶ ἐνάρετοι ἄνθρωποι. Ὁ πατέρας του ἦταν κυβερνήτης τῆς Κύπρου καὶ εἶχε πολλὰ καὶ σπάνια διοικητικὰ χαρίσματα καὶ ἱκανότητες. Γιὰ τὴν δικαιοσύνη του καὶ τὴν ἀγάπη του γιὰ τὸ λαό του ἦταν πολὺ ἀγαπητὸς καὶ σεβαστὸς ἀπὸ ὅλους. Ἡ μητέρα του εἶχε πλούσια ψυχικὰ καὶ πνευματικὰ χαρίσματα, τὰ ὁποῖα τὴν καθιστοῦσαν ἀξιοσέβαστη στὸ νησί. Οἱ εὐσεβεῖς καὶ ἐνάρετοι αὐτοὶ ἄνθρωποι μετέδωσαν καὶ στὸ παιδί τους, τὸν Ἰωάννη, τὴν βαθειὰ πίστη στὸ Θεὸ καὶ τοῦ πρόσφεραν τὴ μεγαλύτερη δυνατὴ μόρφωση τῆς ἐποχῆς τους. Ἀλλὰ καὶ ἐκεῖνος εἶχε φιλομαθῆ διάθεση, ἀποκτῶντας μεγάλη γνώση. Ἀρεσκόταν περισσότερο νὰ μελετᾶ τὴν Ἁγία Γραφὴ καὶ τὰ συγγράμματα τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας.
Ὅταν μεγάλωσε, μὲ τὴν πίεση τῶν γονέων του καὶ χωρὶς τὴ δική του θέληση, νυμφεύτηκε μιὰ εὐσεβῆ γυναῖκα. Ἀλλὰ σύντομα, ἀπὸ κάποιο θανατικό, ποὺ εἶχε πέσει στὸ νησί, πέθανε ἡ σύζυγός του καὶ τὰ παιδιά του, μένοντας μόνος. Αὐτὸ τὸ θεώρησε ὡς εὐκαιρία γιὰ νὰ ἀφιερωθεῖ στὴν ὑπηρεσία τῆς Ἐκκλησίας καὶ στὴ διακονία τῶν ἐνδεῶν ἀνθρώπων, τῶν ὁποίων τὰ παθήματα ἄγγιζαν τὴν εὐαίσθητη ψυχή του.
Κάποιο βράδυ εἶδε στὸν ὕπνο του ἕνα παράδοξο ὄνειρο, μιὰ ὡραία κόρη, στεφανωμένη μὲ κλάδο ἐλιᾶς, ἡ ὁποία τοῦ εἶπε: «Ἐγὼ εἶμαι ἡ πρώτη θυγατέρα τοῦ βασιλέα. Ἂν μὲ ἀγαπήσεις, ἔχω τὴν δύναμη νὰ σὲ ὁδηγήσω σ’ αὐτόν»! Ὁ Ἰωάννης προσπάθησε νὰ ἑρμηνεύσει τὴν ὀπτασία, συμπεραίνοντας, πὼς ἡ κόρη ἦταν ἡ χάρις τῆς συμπάθειας καὶ τῆς ἐλεημοσύνης, ἡ ὁποία ὄντως ὁδηγεῖ στὸ Θεό.
Στὰ 610 χήρεψε ὁ πατριαρχικὸς θρόνος της Ἀλεξάνδρειας καὶ οἱ Ἀλεξανδρεῖς πιστοὶ ἐξεδήλωσαν τὴν ἐπιθυμία τους νὰ γίνει ποιμενάρχης τους ὁ ἐνάρετος Ἰωάννης. Ὁ ἔπαρχος τῆς Αἰγύπτου, πατρίκιος Νικήτας, μετέβη στὴν Κωνσταντινούπολη, ὅπου μετέφερε τὴν ἐπιθυμία τοῦ λαοῦ της Ἀλεξάνδρειας στὸν αὐτοκράτορα Ἡράκλειο (575-641), νὰ προωθήσει τὸν Ἰωάννη στὸ θρόνο τοῦ Ἁγίου Μάρκου. Ὁ αὐτοκράτορας δέχτηκε καὶ ἔστειλε διαταγὴ στὸν Ἰωάννη νὰ μεταβεῖ στὴν Ἀλεξάνδρεια καὶ νὰ ἀναλάβει τὸν πατριαρχικὸ θρόνο. Ὅταν ἐκεῖνος πῆρε τὴ διαταγή, χωρὶς νὰ τὸ θέλει, ὑπάκουσε καὶ δέχτηκε τὴν ὑψηλὴ αὐτὴ διακονία. Χειροτονήθηκε Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας.
Ἡ Ἀλεξάνδρεια ἦταν μιὰ μεγάλη πόλη, ὅπου συμβίωνε ὁ πλοῦτος τῶν ὀλίγων μὲ τὴ φτώχεια τῶν πολλῶν. Οἱ δρόμοι ἦταν γεμᾶτοι ἀπὸ ἐπαῖτες, περιφερόμενα πεινασμένα παιδιὰ καὶ ἐγκαταλειμμένους γέροντες. Ἔβλεπε κανεὶς ἐξαθλιωμένες χῆρες μὲ σκελετωμένα παιδιὰ στὴν ἀγκαλιὰ νὰ ζητοῦν βοήθεια γιὰ νὰ ἐπιβιώσουν. Ἀσθενεῖς καὶ κατάκοιτους, δίχως στέγη καὶ φροντίδα. Αὐτὸ τὸ οἰκτρὸ θέαμα πλήγωσε τὴν εὐαίσθητη καρδιὰ τοῦ Ἰωάννη. Θυμήθηκε τὸ παράδοξο ὄνειρο καὶ κατάλαβε ὅτι ἡ κόρη τοῦ ὀνείρου ἦρθε στὸ ὄνειρό του γι’ αὐτοὺς τοὺς ἀνθρώπους! Ὅτι ἡ θεία πρόνοια τὸν ὁδήγησε ἐκεῖ γιὰ νὰ τοὺς βοηθήσει, νὰ ἁπαλύνει τὸν πόνο τους!
Ἔτσι ὡς πρῶτο του μέλημα ἔθεσε τὴν καταγραφὴ ὅλων τῶν ἀναξιοπαθούντων ἀνθρώπων της Ἀλεξάνδρειας καὶ τῶν ἄλλων περιοχῶν τῆς ἐπισκοπικῆς του περιφέρειας. Ἀνάθεσε σὲ κληρικοὺς καὶ οἰκονόμους νὰ καταγράψουν ὅλους τοὺς ζητιάνους, τὶς χῆρες καὶ τὰ ὀρφανά, τοὺς ἐγκαταλειμμένους, τοὺς ὁποίους ἀποκαλοῦσε «κυρίους καὶ δεσπότες του», διακηρύσσοντας δημόσια πὼς ὅλους αὐτούς μας τοὺς στέλνει ὁ Θεός, οἱ ὁποῖοι μὲ τὴν βοήθειά μας, μποροῦν νὰ μᾶς ἀνοίξουν τὴ βασιλεία τῶν οὐρανῶν.
Περισσότεροι ἀπὸ 7.500 ἄνθρωποι καταγράφηκαν καὶ ἐντάχτηκαν στὰ προγράμματα φιλανθρωπίας τοῦ Ἰωάννη. Τοὺς εἶχε ἐξασφαλίσει τὸ καθημερινὸ φαγητὸ καὶ μερίμνησε νὰ μὴν εἶναι κανένας ἄστεγος. Διέθεσε ἀρχικὰ τὴν προσωπική του μεγάλη περιουσία καὶ ὅταν αὐτὴ ἐξαντλήθηκε, στράφηκε πρὸς τοὺς πλουσίους, τοὺς ὁποίους ἔπειθε νὰ ἐπιχορηγοὺν τὸ μεγάλο φιλανθρωπικό του ἔργο. Ὁ λαὸς ἐξέφραζε τὴν ἀγάπη του καὶ τὴν ἀφοσίωσή του στὸν ἐλεήμονα ποιμενάρχη του, τοῦ ὁποίου προσέδωσε τὴν προσωνυμία «Ἐλεήμων».
Ἔβλεπε στὰ πρόσωπα τῶν φτωχῶν καὶ ἀσθενῶν τὸ Χριστό. Πέρα ἀπὸ τὸ ἐπισιτιστικὸ καὶ στεγαστικὸ ἔργο, μερίμνησε καὶ γιὰ τοὺς ἀσθενεῖς, τοὺς γέροντες, τὰ ὀρφανά, κτίζοντας πολλὰ νοσοκομεῖα, γηροκομεῖα, φτωχοκομεία, ὀρφανοτροφεῖα, ὅπου ἔβρισκαν ἀγάπη καὶ φροντίδα χιλιάδες ἀναξιοπαθοῦντες.
Στὰ 614, ὅταν οἱ Πέρσες εἶχαν καταλάβει τὰ Ἱεροσόλυμα, καὶ ἄρχισαν τὶς σφαγὲς τῶν ἀμάχων τότε μεγάλος ἀριθμὸς προσφύγων ἔφτασαν στὴν Ἀλεξάνδρεια γιὰ νὰ γλυτώσουν ἀπὸ τὰ σπαθιὰ τῶν βαρβάρων εἰσβολέων. Ὁ Ἰωάννης τους δέχτηκε μὲ πατρικὴ ἀγάπη καὶ ἄνοιξε τὶς πόρτες τῶν ἱδρυμάτων, προσφέροντάς τους πολύτιμη βοήθεια. Μάλιστα ὀργάνωσε μεγάλες ἀποστολὲς σιτηρῶν καὶ τροφίμων στοὺς ἐναπομείναντες κατοίκους τῆς Παλαιστίνης, σώζοντας χιλιάδες ἀνθρώπους ἀπὸ τὴν πεῖνα. Ὁ γνωστὸς ἱστορικὸς καὶ ἀκαδημαϊκὸς Κ. Ἄμαντος ἔγραψε τὰ ἑξῆς γιὰ τὸ ἔργο τοῦ ἁγίου Ἰωάννη: «Περιέθαλψε τοὺς πρόσφυγας κατὰ τρόπον μοναδικόν, ἄγνωστον μέχρι τότε εἰς τὴν ἱστορίαν»!
Ἀξιοσημείωτο εἶναι ὅτι ὁ Ἰωάννης δὲν περίμενε ἀπὸ τοὺς ἄλλους, ἀλλὰ ἐμφανιζόταν πρῶτος νὰ ὑπηρετεῖ τοὺς ἀσθενεῖς καὶ νὰ περιθάλπει τοὺς ἀνήμπορους. Προσωπικὰ ὁ ἴδιος καὶ οἱ πολυπληθεῖς συνεργάτες του προσέφερε τὶς πολύτιμες ὑπηρεσίες τους στοὺς ζωντανούς, ἀλλὰ καὶ θάβοντας τοὺς νεκρούς, ἀπὸ τὶς λοιμικὲς νόσους, ποὺ μάστιζαν συχνὰ τὴν περιοχή, τοὺς ὁποίους ἄφηναν ἄταφους οἱ οἰκεῖοι τους, φοβούμενοι τὴ μετάδοση τῆς νόσου. Ἔδινε τὸ καλὸ παράδειγμα τῆς πίστης καὶ τῆς φιλανθρωπίας. Ὅ,τι τοῦ προσέφεραν τὸ ἔδινε στοὺς φτωχούς.
Ἀλλὰ τὸ φιλανθρωπικὸ ἔργο του δὲν παρεμπόδιζε κι ἐπισκίαζε τὸ ποιμαντικὸ καὶ πνευματικό. Κατηχοῦσε τοὺς πιστούς, ὀργάνωνε ἱεραποστολικὲς ἀποστολὲς καὶ ἔκτιζε ναούς. Σὲ ἐλάχιστο διάστημα ἔκτισε 70 ναούς!
Ὁ ἴδιος ζοῦσε σὰν ἀσκητής. Δὲν παραμελοῦσε τὸν προσωπικό του ἀγῶνα γιὰ κόψιμο παθῶν καὶ ἀπόκτηση ἀρετῶν. Προσευχόταν ἀδιάκοπα, νήστευε, ἀγρυπνοῦσε. Ἦταν ἀνεξίκακος καὶ σκορποῦσε στοὺς γύρω του ἀγάπη καὶ καλοσύνη. Δὲν ἀνταπέδιδε μῖσος ἢ ἐκδίκηση σὲ ὅσους τὸν ἀδικοῦσαν. Ἦταν ταπεινὸς καὶ ἀπέδιδε στὸν ἑαυτό του τὸν χαρακτηρισμὸ τοῦ «μεγαλύτερου ἁμαρτωλοῦ», ζητῶντας ἀπ’ ὅλους συγχώρεση. Ἐνθάρρυνε τοὺς ἁμαρτωλοὺς νὰ μετανοοῦν, τονίζοντάς τους τὸ μεγαλεῖο τῆς θεῖα ἀγάπης καὶ τὸ ἀκένωτο τοῦ θείου ἐλέους. Τόνιζε τὴν πίστη τῆς Ἐκκλησίας πὼς ὁ ἀληθινὸς Τριαδικὸς Θεὸς εἶναι Θεὸς ἀγάπης καὶ ὄχι ἐκδίκησης καὶ κακότητας, ὅπως πρέσβευαν οἱ ἐθνικοὶ καὶ οἱ αἱρετικοί.
Ὁ αὐτοκράτορας Ἡράκλειος εἶχε πληροφορηθεῖ γιὰ τὸ μεγάλο καὶ ἀνεκτίμητο ἔργο τοῦ Ἰωάννη καὶ ζητοῦσε ἐπίμονα νὰ ἔρθει στὴν Κωνσταντινούπολη νὰ πάρει τὴν εὐλογία του καὶ νὰ τὸν τιμήσει. Ὁ ἅγιος ἀρνιόταν ἐπίμονα, διότι δὲν ἤθελε ἀνθρώπινα βραβεῖα καὶ ἐπαίνους. Ἀλλὰ μετὰ ἀπὸ ἐπίμονες παρακλήσεις τοῦ ἐπάρχου Νικήτα ὑπάκουσε καὶ πῆρε τὸ πλοῖο γιὰ τὴν Πόλη. Ὅταν ὅμως ἔφτασε στὴ Ρόδο εἶδε ἕνα ὅραμα: ἕνα φωτεινὸ ἄνδρα ὁ ὁποῖος τοῦ εἶπε: «Ἔλα στὴν Κύπρο, μὴν ἀργεῖς. Ἔλα! Ὁ βασιλεὺς τῶν βασιλέων σὲ περιμένει»! ὁ ἅγιος κατάλαβε ὅτι εἶχε ἔρθει ἡ ὥρα νά τὸν καλέσει κοντά Του ὁ Κύριος, τὸν Ὁποῖο ἀγάπησε καὶ ὑπηρέτησε στὰ πρόσωπα τῶν ἀνθρώπων.
Ἄλλαξε λοιπὸν πορεία καὶ κατευθύνθηκε στὴ γενέτειρά του τὴν Κύπρο, ὅπου κοιμήθηκε εἰρηνικὰ τὸ 619 σὲ ἡλικία 64 ἐτῶν. Λίγο πρὶν τὴν κοίμησή του εἶδε ξανὰ στὸ ὄνειρό του τὴν κόρη ποὺ εἶχε δεῖ παλιά, ἡ ὁποία τοῦ ἀποκάλυψε ὅτι πράγματι ἦταν ἡ ἐλεημοσύνη, ἡ ὁποία ἀνοίγει τὴν βασιλεία τῶν οὐρανῶν.
Στὴ διαθήκη του ἔγραψε: «Σ’ εὐχαριστῶ, Κύριε καὶ Θεέ μου, γιατί μὲ ἀξίωσες, τὰ δῶρα ποὺ Σὺ μοῦ ἔδωσες, νὰ σοῦ τὰ προσφέρω πίσω. Σ’ εὐχαριστῶ, ἀκόμη ποὺ ἄκουσες τὴν προσευχή μου καὶ στὴν κατοχή μου τώρα ποὺ πεθαίνω δὲν ἔμεινε παρὰ «ἐν τρίτον νομίσματος», τὸ ὁποῖον προστάζω νὰ δοθεῖ στοὺς φτωχοὺς ἀδελφούς μου. Ὅταν μὲ τὴ χάρη τοῦ Θεοῦ ἔγινα ἐπίσκοπος τῆς Ἀλεξάνδρειας, βρῆκα στὰ ταμεῖα τῆς ἐπισκοπῆς μου ὀκτὼ χιλιάδες περίπου λίτρες χρυσοῦ. Μὲ τὶς γενναιόδωρες προσφορὲς φιλόχριστων ἀνθρώπων, κατόρθωσα νὰ συγκεντρώσω ἀμύθητα ποσά. Τὰ ποσὰ αὐτά, ἐπειδὴ ἤξερα, πὼς εἶναι δῶρα τοῦ βασιλέα τῶν ὅλων Χριστοῦ, τὰ ἐπέστρεψα μὲ ἐπιμέλεια καὶ προσοχὴ στὸν Θεό, στὸν ὁποῖο καὶ ἀνήκουν. Σ’ Αὐτὸν παραδίδω τώρα καὶ τὴν ψυχή μου».
Οἱ Χριστιανοί της Ἀμαθοῦντος κήδεψαν τὸ τιμημένο καὶ ἁγιασμένο σῶμα τοῦ Ἰωάννη στὸ Ναὸ τοῦ Ἁγίου Τύχωνος. Μετὰ ἀπὸ λίγο καιρὸ ὁ χαρυτόβρυτος τάφος του ἀνέβλυζε μύρο καὶ ἔκανε πολλὰ θαύματα. Εἶναι δὲ ὁ πολιοῦχος ἅγιος τῆς Λεμεσοῦ.
Ἡ μνήμη του ἑορτάζεται στὶς 12 Νοεμβρίου καὶ τὸ ὄνομά του κατέστη συνώνυμο τῆς ἐλεημοσύνης καὶ τῆς χριστιανικῆς ἀγάπης.
Ἀπολυτίκιον
Ἦχος πλ. δ’.
Ἐν τῇ ὑπομονῇ σου ἐκτήσω τὸν μισθόν σου Πάτερ, Ὅσιε, ταῖς προσευχαῖς ἀδιαλείπτως ἐγκαρτερήσας, τοὺς πτωχοὺς ἀγαπήσας, καὶ τούτοις ἐπαρκέσας· Ἀλλὰ πρέσβευε Χριστῷ τῷ Θεῷ, Ἰωάννη Ἐλεῆμον μακάριε, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.
Κοντάκιον
Ἦχος β’. Τὰ ἄνω ζητῶν.
Τὸν πλοῦτον τὸν σόν, ἐσκόρπισας τοῖς πένησι, καὶ τῶν οὐρανῶν, τὸν πλοῦτον νῦν ἀπείληφας, Ἰωάννη πάνσοφε· διὰ τοῦτο πάντες σε γεραίρομεν, ἐκτελοῦντες τήν μνήμην σου, τῆς ἐλεημοσύνης ὦ ἐπώνυμε.
ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
12 Νοεμβρίου 2025 ἑορτάζουν:
Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Ἐλεήμονας Ἀρχιεπίσκοπος Ἀλεξανδρείας
Ὅσιος Νεῖλος ὁ Ἀσκητής
Ὅσιος Νεῖλος ὁ Μυροβλύτης
Ὅσιος Μαρτίνος ὁ θαυματουργὸς ἐπίσκοπος Φραγκιάς
Προφήτης Ἀχιά
Ὅσιος Μαρτίνος ὁ Ἐπίσκοπος Ταρακίνης
Ἅγιοι Ζεβινάς, Γερμανός, Νικηφόρος, Ἀντωνίνος καὶ Μαναθὼ ἡ Παρθένος
Ἅγιος Ἀρσάκιος
Ἅγιος Λέων Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης
Ἅγιος Σάββας Νιγδελὴς ὁ Σαμολαδὰς ὁ Νεομάρτυρας
Ἅγιος Νικόλας ὁ Νεομάρτυρας ἀπὸ τὴν Ἐνορία τῶν Ἕξι Μαρμάρων
Ἀνάμνηση Θαύματος Ἁγίου Σπυρίδωνα
Ὅσιος Ἰωάσαφ ὁ ἐπίσκοπος